خاکاس تورکجه‌سی
خاکاس تورکجه‌سی و یا خاکاسجا (Хакас тілі “Hakas tili”, тадар тілі / Tadar tili) خاکاس تورکلرینین دیلیدیر. چاغداش تورک یازی دیللریندن سیبیر بؤلومونده دانیشیلیب یازیلان قوللاریندان بیری‌دیر. خاکاس اسکی قیرقیز دؤولتینین آدی‌دیر. ایندیکی قیرقیز دیلینین تام عئینی‌سیدیر. خاکاسلار اؤزلرینی قیرقیز اولاراق دا گؤرمکده‌دیرلر. خاکاس تورکلری طرفیندن دانیشیلماقدادیر. خاکاسلار خاکاسیا آدی وئریلن اؤلکه‌ده یاشاییرلار کی گونئی سیبیر بؤلگه‌سینده‌دیر. خاکاس جومهوریتی و یا خاکاسیا، روسیه ده یئرلشمیشدیر. خاکاسلارین نوفوسو 78500 دور کی بونون 60168 قدری خاکاسجا دانیشماغی بیلیر. خاکاسلارین ایلک و میلّی الیفبالاری تورک (گؤی تورک، توران) الیفباسی‌دیر. 1924 ایلینده کیریل الیفباسینا، 1929 ایلینده لاتین الیفباسینا، سونرا 1939 ایلینده تکرار کیریل الیفباسینا کئچیلمیشدیر. خاکاس دیلی یاخین بؤلگه‌ده‌کی تورک دیللرینه ده یاخیندیر. بونلار شور، چولیم، تووا، توفا، ساخا (یاکوت)، و دولقان دیللری‌دیر.
دانیشیلان یئرلر
دَییشدیرخاکاسجا روسیه فدراسیونو ایچینده، خاکاسیا، کراسنویارسکین بیر شهریستانی اولان شاریپوفسکیده و چوخ آز اولاراق تووا جومهوریتینده خاکاسلار طرفیندن دانیشیلماقدادیر.
دانیشان نوفوسون سایی
دَییشدیرخاکاس نوفوسو 1939 نوفوس ساییمینا گؤره 52000 دیر. 1959 دا ایسه 56600 اولان نوفوسون 40000 ینین خاکاسلار تشکیل ائتمکده‌دیر. اؤلکه‌ده خاکاسلاردان باشقا روسلار، اوکراینلیلار و تاتارلار یاشاییر.طبیعی اولاراق خاکاس موختار بؤلگه‌سیندن باشقا، کراسنویارسک و تووادا دا خاکاسلارین یاشادیغینی بیلدیرمک گرکیر. 1989 دا ایسه خاکاسجا دانیشانلارین توپلام نوفوسو 81428 دیر. روسیه فدراسیونوندا خاکاسجانی دانیشانلارین سایی 2010-نجی ایلده روسیه معلوماتینا گؤره 42604 نفردیر.
خاکاسجانین دیالئکتلری
دَییشدیر- ساقایسکسی دیالئکت
- کاچینسکی دیالئکت
- کیزیلسکی دیالئکت
- شورسکی دیالئکت
الیفبا و یازی سیستئمی
دَییشدیرلاتین الیفباسی:
| A a | B b | C c | Ç ç | D d | Ә ә | F f | G g |
| Ƣ ƣ | I i | Į į | J j | K k | L l | M m | N n |
| N̡ n̡ | O o | Ө ө | P p | R r | S s | Ş ş | T t |
| U u | V v | X x | Y y | Z z | Ƶ ƶ | Ь ь |
کیریل الیفباسی:
| А а | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | Й й | I i | К к | Л л | М м |
| Н н | Ң ң | О о | Ö ö | П п | Р р | С с | Т т |
| У у | Ӱ ӱ | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ӌ ӌ | Ш ш |
| Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Ә ә | Ю ю | Я я |
آذربایجان تورکجه‌سی، تووا تورکجه‌سی و خاکاس تورکجه‌سی قارشیلاشدیرماسی
دَییشدیر| آذربایجان تورکجه‌سی | تووا تورکجه‌سی | خاکاس تورکجه‌سی |
|---|---|---|
| تانری | tengri | Skim Oç Tigir |
| ایل | çıl | çıl |
| قاچماق | çügür | çügür |
ائتنولوگدا خاکاس تورکجه‌سی
دَییشدیر| باشقا آدلار | |
| نوفوس | |
| یئر | |
| دیل ایستاتوسو | |
| صینیفلاندیرما | |
| دیالئکتلر | |
| ایشلنمه‌سی | |
| باشقا مؤوضوعلار |