Kunlun zəlzələsi (2001)
| Kunlun zəlzələsi | |
|---|---|
| Tarix | |
Kokoxili zəlzələsi olaraq da bilinən Kunlun zəlzələsi, 14 noyabr 2001-ci il tarixində saat 09: 26-da (yerli vaxtla saat 17: 26-da) episentri Kokoxili yaxınlığında, ucqar bir dağlıq bölgədəki Qingay ilə Sincan sərhədinə yaxın bir yerdə meydana gəldi. 7.8 gücündə baş verən bu zəlzələ Çində son on il ərzində ən güclü zəlzələ hesab edilir.[1] Ehtimal olunur ki, əhali sıxlığının çox aşağı olması və çoxmərtəbəli binaların olmaması səbəbindən itki yoxdur. Bu zəlzələ quruda qeydə alınan ən uzun səth qırılması ilə əlaqələndirildi, təxminən 450 km təşkil edir.[2]
Tektonik quruluşu
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kunlun səth qırılması Tibet yaylasının Avrasiya plitəsindən nisbətən şərqə doğru hərəkətini təmin edən ən böyük sinistral zərbə-sürüşmə quruluşlarından biridir. Bu hərəkət, Hindistan və Avrasiya plitəsi arasında toqquşma ilə əlaqəli qalınlaşmış qabığın zonasının yana yayılması nəticəsində meydana gəlir.[3]
Zəlzələ
[redaktə | mənbəni redaktə et]Zəlzələ qopması, Bukadaban Feng dağının bölgəsindəki Kunlun fayının qərb ucundakı nisbətən kiçik bir sürüşmə yarıq seqmentində başladı. Qırılma Kunlun fayının əsas zolağı genişlənmiş pilləkən forması ilə şərqə yayılmışdır. Seysmik deformasiyanın bölgəsi (yəni zəlzələ zamanı baş vermişdir) qeyri-adi dərəcədə böyükdür və əsas qırılma izindən 60 km-ə qədər əhəmiyyətli çatlar müşahidə olunur. Bu deformasiya təqribən iki yerdə baş verir. Əsas fay izindən 20 və 60 km təşkil edir.[4] Əvvəlcədən mövcud olan xətlər və geomorfoloji xüsusiyyətlər zəlzələyə səbəb olan yerdəyişmənin mövcud çatlarda meydana gəldiyini göstərir. Seysmik səth qırılması 400 km-dən çox uzanmış və indiyə qədər müşahidə edilən ən uzun kokeysmik səth qırılma zonasına çevrilmişdir.[5] Yayılma sürətinin təhlili göstərir ki, qırılma orijinal seqment boyunca normal bir sürətlə yayılmışdır, lakin genişlənmə pilləkənindən sonra sürətdə S dalğa sürətinin üstünə yüksəlmiş və yayılma dayanana qədər bu sürətlə davam etmişdir. [6]
Dəymiş ziyan
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bölgənin uzaqlığı səbəbindən ziyan barədə ən çox məlumat zəlzələnin mərkəzindən yüzlərlə kilometr aralıdakı ərazilərdən gəldi. Ən yaxın yaşayış məntəqəsi olan Golmud şəhəri şiddətli bir sarsıntı yaşadığını, ancaq binaların çökmədiyini bildirdi. Qingzang dəmir yolu (Qingay-Tibet dəmir yolu) üçün tikinti sahəsindəki və Qingay-Tibet şossesi boyunca bəzi zərərlərin olduğu bildirildi.[7]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Li Li; Chen Yong (2002). "Preliminary report on the Ms 8.1 Kokoxili (Qinghai, China) earthquake of 14 November 2001" Arxivləşdirilib 19 yanvar 2022 at the Wayback Machine25 (2): 95–99
- ↑ Klinger,Y.; Xu,X.; Tapponnier,P.; Van der Woerd,J.; Lasserre,C.; Geoffrey King,G. (2005)."High-Resolution Satellite Imagery Mapping of the Surface Rupture and Slip Distribution of the Mw _7.8, 14 November 2001 Kokoxili Earthquake, Kunlun Fault, Northern Tibet, China" Arxivləşdirilib 14 iyul 2021 at the Wayback Machine95 (5): 1970–1987.
- ↑ Van Der Woerd J.; Meriaux, A.S.; Klinger, Y.; Ryerson, F.J.; Gaudemer, Y.; Tapponnier, P. (2002). "The 14 November 2001, Mw 7.8 Kokoxili earthquake in northern Tibet (Qinghai Province, China)" Arxivləşdirilib 1 sentyabr 2020 at the Wayback Machine 73 (2): 125–135.
- ↑ Liu, J. G.; Haselwimmer, C. E. (2006). "Co‐seismic ruptures found up to 60 km south of the Kunlun fault after 14 November 2001, Ms 8.1, Kokoxili earthquake using Landsat‐7 ETM+ imagery". International Journal of Remote Sensing. 27 (20): 4461–4470.
- ↑ "Spatial distribution of the surface rupture zone associated with the 2001 Ms 8.1 Central Kunlun earthquake, northern Tibet, revealed by satellite remote sensing data" Arxivləşdirilib 2021-06-08 at the Wayback Machine24 (10): 2191–2198.
- ↑ Bouchon,M.; Vallee,M. (2003)."Observation of Long Supershear Rupture During the Magnitude 8.1 Kunlunshan Earthquake" Arxivləşdirilib 2022-08-04 at the Wayback Machine301 (5634): 824–6.
- ↑ Bouchon, Michel; Karabulut,H., Hayrullah (6 June 2008). "The Aftershock Signature of Supershear Earthquakes" Arxivləşdirilib 2021-06-08 at the Wayback Machine
