Papers by elena stamatopoulou
Παραστατικές τέχνες στον 21ο αιώνα, 2023
Είμαστε ακόμα οι περισσότεροι/ες παιδιά, όχι μόνο του προηγούμενου αιώνα, αλλά και της
προηγούμεν... more Είμαστε ακόμα οι περισσότεροι/ες παιδιά, όχι μόνο του προηγούμενου αιώνα, αλλά και της
προηγούμενης χιλιετίας. Είδαμε μπροστά στα μάτια μας να συντελείται η ψηφιακή επανάσταση,
αλλά χρειάστηκε ένα ισχυρό σοκ για να παγώσουμε το χρόνο και να μπούμε στη διαδικασία
επαναπροσδιορισμού του θεάτρου σε σχέση με την εποχή του. Το αναγκαστικό pause της
καραντίνας σε μια πραγματικότητα επιταχυνόμενου χρόνου και καταιγισμού της πληροφορίας
έθεσε ουσιαστικά ερωτήματα, ως προς τη φύση του θεάτρου και την αναγκαιότητά του στη
σημερινή κοινωνία. Το παρόν άρθρο θα επιχειρήσει να θέσει ερωτήματα επαναπροσδιορισμού
και επαναπροσέγγισης των βασικών συνιστωσών της θεατρικής τέχνης αναφορικά με το
τελετουργικό, το πολιτικό, το αισθητικό, και επιπλέον να διερευνήσει υπάρχουσες ή/και
υβριδικές μορφές θεάτρου, οι οποίες μπορούν να ανταποκριθούν σε συνθήκες κοινωνικής
αποστασιοποίησης, όπως το θέατρο δρόμου, το θέατρο στη φύση και το διαδικτυακό ψηφιακό
θέατρο, μέσα από ένα πρίσμα ενδυνάμωσης των δεσμών συλλογικότητας σε ένα ρευστό ‘εδώ
και τώρα’.
Σκηνή, αρ. 11 (2019), 2019
81 ΕΛΕΝΑ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ «Η ώρα της δράσης»: η διανόηση στην υπηρεσία της ελληνοχριστιανικής εθνικο... more 81 ΕΛΕΝΑ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ «Η ώρα της δράσης»: η διανόηση στην υπηρεσία της ελληνοχριστιανικής εθνικοφροσύνης. Η αλληλογραφία της Ελένης Ουράνη με τη Ρούλα Παπαδημητρίου (1948-1970) Πρόλογος Η μεταγραφή της αλληλογραφίας της διανοούμενης και κριτικού λογοτεχνίας και θεάτρου Ελένης Ουράνη, γνωστής με το φιλολογικό ψευδώνυμο Άλκης Θρύλος, με τη Θεσσαλονικιά λογοτέχνιδα Ρούλα Παπαδημητρίου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς οι επιστολές αυτές μας φέρνουν σε επαφή με την άποψη της συντάκτριάς τους για την πραγματικότητά της. Πρόκειται για την οπτική μιας μεγαλοαστής διανοούμενης, προερχόμενης από τον βενιζελικό χώρο, και θερμής υποστηρίκτριας της δημοτικής γλώσσας. Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου είχε έντονη φεμινιστική δράση, υποστηρίζοντας τα δικαιώματα των γυναικών, ενώ συνεργάστηκε με αστικούς αλλά και μαρξιστικούς κύκλους. Προπολεμικά, θα μπορούσε κανείς να την εντάξει στον προοδευτικό χώρο, στάση η οποία μετά τα Δεκεμβριανά αλλάζει, όπως φαίνεται και στην αλληλογραφία. Οι επιστολές αυτές φωτίζουν μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα, καθοριστικό για τη μετέπειτα εξέλιξή της, το κομμάτι της σύγχρονης νεοελληνικής μεταπολεμικής ιστορίας που ιδιαίτερα εύστοχα ο Ηλίας Νικολακόπουλος χαρακτήρισε ως «τα χρόνια της καχεκτικής δημοκρατίας»: Ένα καθεστώς που λειτούργησε ως κοινοβουλευτικό πολίτευμα και είχε ως διακηρυγμένο στόχο την οικονομική ανάπτυξη και τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό, αλλά ταυτόχρονα θεωρούσε, ως απαραίτητη συνθήκη για την επιβίωσή του, τη διατήρηση της εμφυλιοπολεμικής μνήμης και την ιδεολογική κυριαρχία της «ελληνοχριστιανικής εθνικοφροσύνης». 1 Πρόκειται για ένα ανελεύθερο καθεστώς που δημιουργήθηκε και επιβλήθηκε από μια συσπείρωση ακροδεξιών εθνικιστών, δωσίλογων, μοναρχικών και φιλελεύθερων κεντρώων πολιτικών και στρατιωτικών, οι οποίοι προσδέθηκαν στο άρμα της εθνικοφροσύνης, με βασικό σκοπό αρχικά να επαναφέρουν την προπολεμική τάξη πραγμάτων και τον βασιλιά, κάτω από την πλήρη καθοδήγηση του λεγόμενου «ξένου παράγοντα», της συμμαχικής δύναμης δηλαδή που είχε την κηδεμονία της Ελλάδας, της Μεγάλης Βρετανίας αρχικά και στη συνέχεια των ΗΠΑ. Ο κομμουνιστικός φόβος που πυροδότησε αυτή τη συσπείρωση, μπορεί να υπήρξε ρεαλιστικός κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, λειτούργησε όμως σαν πρόσχημα στη συνέχεια, για να δικαιολογήσει, όπως φαίνεται, την εντεινόμενη κρατική αυθαιρεσία. Με μαθηματική 1 Ηλίας Νικολακόπουλος, Καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές 1946-1967, Πατάκης, Αθήνα 2001, σ. 9.
«Το θεατρικό έργο ως ιστορική πηγή για τη διδασκαλία του µαθήµατος της Ιστορίας. Μια µεθοδολογική... more «Το θεατρικό έργο ως ιστορική πηγή για τη διδασκαλία του µαθήµατος της Ιστορίας. Μια µεθοδολογική προσέγγιση.» Έλενα Σταµατοπούλου: εκπαιδευτικός, σκηνοθέτης, διδάκτωρ Θεατρολογίας ΑΠΘ Ο κόσµος είναι µια θεατρική σκηνή και όλοι, άντρες και γυναίκες, απλά ηθοποιοί. Έχουν τις εισόδους τους και τις εξόδους τους. Και ο κάθε άνθρωπος στον καιρό του παίζει πολλούς ρόλους, καθώς οι πράξεις όπου εµφανίζεται είναι οι επτά ηλικίες. Ουίλιαµ Σαίξπηρ, Όπως σας αρέσει. Η διαλεκτική σχέση του θεάτρου µε την πραγµατικότητα, ο διάλογος που ανοίγει µε την εκάστοτε σύγχρονη σ' αυτό εποχή και κοινωνία και η γενικότερη αντίληψη που επικρατεί ότι το θέατρο αποτελεί έναν αντικατοπτρισµό, έναν καθρέπτη της ζωής αποτελούν βασικά επιχειρήµατα υπέρ της άποψης ότι το θεατρικό έργο µπορεί να χρησιµοποιηθεί αποτελεσµατικά ως ιστορική πηγή. Για κάθε ιστορική περίοδο εποµένως, που µας ενδιαφέρει να µελετήσουµε, υπάρχει στη διάθεσή µας ένα τεράστιο και κατά πολύ ανεκµετάλλευτο, θα µπορούσαµε να πούµε, ιστορικό αρχείο που περιλαµβάνει τη σύχρονη της υπό µελέτης ιστορικής περιόδου θεατρική παραγωγή, τόσο σε επίπεδο συγγραφής θεατρικών έργων όσο και πολιτικής ρεπερτορίου των θιάσων. Εµείς θα σταθούµε στην πρώτη περίπτωση, αυτήν του θεατρικού έργου, καθώς η πολιτική ρεπερτορίου προϋποθέτει µια ιδιαίτερα πολυσύνθετη και απαιτητική έρευνα σε συνδυασµό µε ανώτερο επίπεδο γνώσεων, ένα επόµενο στάδιο της προσέγγισής µας που θα αποτυπώνει µια ευρύτερη εικόνα από διαφορερική οπτική γωνία και εστίαση. Το θεατρικό έργο, λοιπόν, αποτελεί µια µαρτυρία της εποχής του και της πραγµατικότητας που το δηµιούργησε. Η εκδοχή αυτή έχει περάσει µέσα από το φίλτρο της τέχνης, πράγµα που σηµαίνει ότι ο φακός εστίασης στρέφεται προς την υποκειµενικότητα του δηµιουργού και τον προσωπικό του διάλογο µε την εποχή. Μέσω του «ζωντανού» λόγου του θεατρικού έργου, είτε σε πραγµατικό είτε σε φαντασιακό τόπο, ανάλογα µε το αν είµαστε θεατές ή αναγνώστες, θα εξοικειωθούµε µε επικρατούσες αντιλήψεις και αξίες της κοινωνίας, πρότυπα και αποκλίσεις στις ανθρώπινες σχέσεις, ιδεολογικές τοποθετήσεις απέναντι στον κοινωνικοπολιτικό στίβο αλλά και µηχανισµούς της κυρίαρχης ιδεολογίας. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάµε έναν παράγοντα που λειτουργεί αξιωµατικά πλέον και συνοψίζεται στο λακωνικό απόφθεγµα του ακαδηµαϊκού και 28ου προέδρου των Η.Π.Α., Woodrow Wilson (1856-1924): «Η ιστορία της ελευθερίας είναι η ιστορία των ορίων της κρατικής εξουσίας». Κατά αυτόν τον τρόπο, θα έρθουµε σε επαφή µε το βίωµα της εποχής, πρωταρχικό συστατικό στοιχείο της µαθησιακής διαδικασίας για την κατανόηση αρχικά µιας λιγότερο ή περισσότερο αποµακρυσµένης χρονικά ιστορικής περιόδου. Το κάθε θεατρικό έργο of 1 7
Περίληψη Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί ένα παράδειγµα εφαρµογής µιας µεθοδολογικής προσέγγισης τη... more Περίληψη Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί ένα παράδειγµα εφαρµογής µιας µεθοδολογικής προσέγγισης της διδασκαλίας της Ιστορίας που χρησιµοποιεί το θεατρικό έργο ως ιστορική πηγή, αλλά και στοιχεία της µεθόδου πρότζεκτ. Ως παράδειγµα υλοποίησης θα θέσουµε την περίοδο της κατοχής της χώρας από τις ναζιστικές δυνάµεις κατά τον Β'παγκόσµιο πόλεµο (1941-1944) µε στόχο να αντλήσουµε συµπεράσµατα για την πραγµατικότητα που βίωνε η ελληνική κοινωνία εκείνη την εποχή και να µπορέσουµε επίσης να κατανοήσουµε δύο φαινόµενα που λαµβάνουν χώρα την ίδια στιγµή: τον δοσιλογισµό και την εθνική αντίσταση. Λέξεις κλειδιά: Κατοχή, ιστορία, θέατρο, εθνική αντίσταση, δοσιλογισµός, µέθοδος πρότζεκτ Εισαγωγή «Η ιστορία επαναλαµβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν φάρσα», θεωρούσε ο γερµανός φιλόσοφος Καρλ Μαρξ, ενώ ο αµερικάνος λογοτέχνης Μαρκ Τουαίην, αντίθετα, είχε την άποψη ότι «η ιστορία δεν επαναλαµβάνεται, κάνει όµως οµοιοκαταληξίες». Ανεξάρτητα από το τι ισχύει πάντως, αυτό που µπορούµε να υποστηρίξουµε µε ασφάλεια είναι ότι η κατανόηση της ιστορίας, µας βοηθάει να αντιληφθούµε την πορεία του ανθρώπου µέσα στον χρόνο και µας προστατεύει σαν κοινωνία από το να επαναλάβουµε τα ίδια λάθη. Συµβάλλει καθοριστικά, λοιπόν, σε θέµατα διαχείρισης της µνήµης και στη διαµόρφωση και διαπαιδαγώγηση του ατόµου ως πολίτη συν τοις άλλοις. Στις µέρες µας, µάλιστα, που ο κοινοβουλευτισµός απαξιώνεται και η ακροδεξιά ανεβαίνει σε παγκόσµιο επίπεδο, η διδασκαλία της Ιστορίας είναι ακόµα πιο σηµαντική. Σώµα Ένα από τα βασικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουµε πολύ συχνά είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος και η απαξίωση του µαθήµατος της Ιστορίας, καθώς για την πλειοψηφία των νεαρών ανθρώπων είναι συνυφασµένη µε την ξερή αποµνηµόνευση γεγονότων και ηµεροµηνιών, τη λεγόµενη «παπαγαλία», τα οποία δεν σχετίζονται σε τίποτα µε τη ζωή τους. Αποτελεί λοιπόν επιτακτικό µας καθήκον η αναζήτηση πιο δηµιουργικών τρόπων προσέγγισης και κατ' επέκταση διδασκαλίας της Ιστορίας µε στόχο να καταστεί πιο θελκτική σαν αντικείµενο µάθησης, έτσι ώστε να µπορέσει να επιτελέσει τον σκοπό της. Η παρούσα ανακοίνωση είναι η τρίτη στη σειρά, όπου γίνεται µια προσπάθεια από µέρους µου να τεθεί το θεατρικό έργο ως εργαλείο για την προώθηση της ιστορικής έρευνας, χρησιµοποιώντας παράλληλα ως αρωγούς τις διαδικασίες της µεθόδου πρότζεκτ αλλά και της βιωµατικής µάθησης (Σταµατοπούλου, 2018a και Σταµατοπούλου, 2018b). Το θέατρο ως τέχνη και ο άµεσος αλληλοσχετισµός που αναπτύσσει µε την πραγµατικότητα που το γεννά, αποτελεί ένα προνοµιακό πεδίο, µέσω του οποίου µπορούµε να επικοινωνήσουµε µε ζητήµατα καταγραφής και διαχείρισης της ιστορικής µνήµης (Γραµµατάς, 2019e). Ως πεδίο εφαρµογής επιλέχθηκε η περίοδος της Κατοχής της χώρας από τις γερµανικές ναζιστικές δυνάµεις κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκοσµίου
Η Facta Non Verba ιδρύθηκε το 2002 στη Θεσσαλονίκη από µια οµάδα νέων καλλιτεχνών που αποφάσισαν ... more Η Facta Non Verba ιδρύθηκε το 2002 στη Θεσσαλονίκη από µια οµάδα νέων καλλιτεχνών που αποφάσισαν να υλοποιήσουν το θεατρικό αλλά και κοινωνικοπολιτικό τους όραµα, έξω από το εµπορικό κύκλωµα και το θεατρικό κατεστηµένο και λειτουργεί µέχρι σήµερα, διατηρώντας σε γενικές γραµµές τον ίδιο προσανατολισµό. Πρόκειται για µια θεατρική συλλογικότητα που διέπεται από αντιεξουσιαστικές αρχές και δίνει έµφαση στην κοινωνικοπολιτική διάσταση της θεατρικής τέχνης. Η οµάδα είναι αυτοδιαχειριζόµενη, αυτοχρηµατοδοτούµενη, δεν δέχεται επιχορηγήσεις και χορηγίες και λειτουργεί χωρίς εισιτήριο στις παραστάσεις και εκδηλώσεις της. Αντίθετα, προτάσσει την ελεύθερη συνεισφορά ως µέσο οικονοµικής αλληλεγγύης στην οµάδα, καθώς όπως υποστηρίζει «η δηµιουργία και η ελεύθερη έκφραση δεν είναι κάτι που πουλιέται ή αγοράζεται, αλλά κάτι που µοιράζεται». 2 Επιπρόσθετα, σύµφωνα µε τις καταστατικές της αρχές, η οµάδα έχει αντιιεραρχικό, αντιφασιστικό, αντιεµπορευµατικό, αντισεξιστικό, αντιοµοφοβικό και αντιµµε χαρακτήρα. Όλα τα παραπάνω, λοιπόν, σε συνδυασµό µε την πάγια αντίληψη της οµάδας ότι «το θέατρο είναι από τη φύση του συλλογική τέχνη και µόνο στα πλαίσια µιας αντιιεραρχικής συλλογικότητας επιτελεί τον σκοπό του», 3 συνιστούν την αντιεξουσιαστική ταυτότητα της οµάδας. Οι θέσεις τους είναι ξεκάθαρες στο προγραµµατικό τους κείµενο στο πρώτο τεύχος της οµώνυµης έντυπης έκδοσής τους. Αναφέρουν συγκεκριµένα: Να θέσουµε την τέχνη µας στο όραµα και όχι το φάντασµα της ελευθερίας. Αυτός είναι ο λόγος που αποφασίσαµε να δηµιουργήσουµε τη θεατρική οµάδα Facta Non Verba. Μια οµάδα που λειτουργεί στα πλαίσια αντιεξουσιαστικής συλλογικότητας και δεν αποδέχεται αυθεντίες, πρωτοπορίες, διανοούµενους και καλλιτεχνικές ελίτ. Ενάντια στα πρότυπα που επιβάλλονται από την κουλτούρα της κυριαρχίας ενάντια στους εαυτούς µας και τις ανασφάλειές µας, θα προσπαθήσουµε να βαδίσουµε προς τον δρόµο της κοινωνικής απελευθέρωσης. Το θέατρο είναι από τη φύση του µια τέχνη σε καθαρά συλλογική βάση. Είναι µια τελετουργία που έχει ως σκοπό να αναζωογονήσει την κοινωνία. Διαφορετικά δεν έχει λόγο ύπαρξης. Σήµερα, ταγµένο στην υπηρεσία της εξουσίας, έχει χάσει το νόηµά του και τη δύναµή του. Γι' αυτό το θέατρο πρέπει να γίνει αναρχικό. Να αποκτήσει ξανά τον πραγµατικό του σκοπό. Αυτόν της µεταµόρφωσης, της γνώσης, του αισθησιασµού και της διαύγειας. 4 Οι βασικές αρχές λοιπόν της οµάδας µπορούν να συνοψιστούν στους εξής άξονες: Ισότητα-Σεβασµός-Συλλογικότητα-Αντίσταση-Αυτοοργάνωση-Αλληλεγγύη-Θετικό όραµα δηµιουργίας και όχι καταστροφής-Κοινωνικοπολιτικός και απελευθερωτικός χαρακτήρας της 1 Όπως παρατίθεται στο Facta Non Verba, «Editorial», Facta Non Verba, περιοδική έκδοση για τη συλλογική δηµιουργία, τχ. 1 (Δεκέµβριος 2002). 2 Αναγράφεται στις αφίσες της οµάδας. 3 Από τις συζητήσεις µε τα µέλη της οµάδας. 4 «Editorial», Facta Non Verba, ό.π., τχ. 1 (Δεκέµβριος 2002).
Πληροφορικός και Θεατρολόγος στη Δευτεροβάθµια Εκπαίδευση (ΔΔΕ Κυκλάδων), σκηνοθέτης, διδάκτωρ Θε... more Πληροφορικός και Θεατρολόγος στη Δευτεροβάθµια Εκπαίδευση (ΔΔΕ Κυκλάδων), σκηνοθέτης, διδάκτωρ Θεατρολογίας ΑΠΘ, µεταπτυχιακή φοιτήτρια στο πρόγραµµα «Ιστορική έρευνα, Διδακτική και Νέες τεχνολογίες» στο Ιόνιο Πανεπιστήµιο, αποσπασµένη στο Τµήµα Θεάτρου ΑΠΘ. [email protected]
Η εικόνα του αριστερού στις νεοελληνικές επικαιρικές «πολιτικές» κωµωδίες της µεταπολεµικής περιό... more Η εικόνα του αριστερού στις νεοελληνικές επικαιρικές «πολιτικές» κωµωδίες της µεταπολεµικής περιόδου Έλενα Σταµατοπούλου: εκπαιδευτικός, σκηνοθέτης, ηθοποιός, διδάκτωρ Θεατρολογίας Τµήµατος Θεάτρου Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης The image of communist in modern greek «political» farces-commedies during postwar era.
Uploads
Papers by elena stamatopoulou
προηγούμενης χιλιετίας. Είδαμε μπροστά στα μάτια μας να συντελείται η ψηφιακή επανάσταση,
αλλά χρειάστηκε ένα ισχυρό σοκ για να παγώσουμε το χρόνο και να μπούμε στη διαδικασία
επαναπροσδιορισμού του θεάτρου σε σχέση με την εποχή του. Το αναγκαστικό pause της
καραντίνας σε μια πραγματικότητα επιταχυνόμενου χρόνου και καταιγισμού της πληροφορίας
έθεσε ουσιαστικά ερωτήματα, ως προς τη φύση του θεάτρου και την αναγκαιότητά του στη
σημερινή κοινωνία. Το παρόν άρθρο θα επιχειρήσει να θέσει ερωτήματα επαναπροσδιορισμού
και επαναπροσέγγισης των βασικών συνιστωσών της θεατρικής τέχνης αναφορικά με το
τελετουργικό, το πολιτικό, το αισθητικό, και επιπλέον να διερευνήσει υπάρχουσες ή/και
υβριδικές μορφές θεάτρου, οι οποίες μπορούν να ανταποκριθούν σε συνθήκες κοινωνικής
αποστασιοποίησης, όπως το θέατρο δρόμου, το θέατρο στη φύση και το διαδικτυακό ψηφιακό
θέατρο, μέσα από ένα πρίσμα ενδυνάμωσης των δεσμών συλλογικότητας σε ένα ρευστό ‘εδώ
και τώρα’.
προηγούμενης χιλιετίας. Είδαμε μπροστά στα μάτια μας να συντελείται η ψηφιακή επανάσταση,
αλλά χρειάστηκε ένα ισχυρό σοκ για να παγώσουμε το χρόνο και να μπούμε στη διαδικασία
επαναπροσδιορισμού του θεάτρου σε σχέση με την εποχή του. Το αναγκαστικό pause της
καραντίνας σε μια πραγματικότητα επιταχυνόμενου χρόνου και καταιγισμού της πληροφορίας
έθεσε ουσιαστικά ερωτήματα, ως προς τη φύση του θεάτρου και την αναγκαιότητά του στη
σημερινή κοινωνία. Το παρόν άρθρο θα επιχειρήσει να θέσει ερωτήματα επαναπροσδιορισμού
και επαναπροσέγγισης των βασικών συνιστωσών της θεατρικής τέχνης αναφορικά με το
τελετουργικό, το πολιτικό, το αισθητικό, και επιπλέον να διερευνήσει υπάρχουσες ή/και
υβριδικές μορφές θεάτρου, οι οποίες μπορούν να ανταποκριθούν σε συνθήκες κοινωνικής
αποστασιοποίησης, όπως το θέατρο δρόμου, το θέατρο στη φύση και το διαδικτυακό ψηφιακό
θέατρο, μέσα από ένα πρίσμα ενδυνάμωσης των δεσμών συλλογικότητας σε ένα ρευστό ‘εδώ
και τώρα’.