Nuevu Méxicu

Nuevu Méxicu
bandera de Nuevu Méxicu
Alministración
País	Estaos Xuníos d'América
ISO 3166-2	US-NM
Tipu d'entidá	Estaos d'Estaos Xuníos
Capital	Santa Fe
Gobernadora de Nuevu Méxicu	Michelle Lujan Grisham
Nome llocal	State of New Mexico (en)
División	ver condáu de Valencia, condáu d'Union, condáu de Torrance, condáu de Taos, condáu de Socorro, condáu de Sierra, condáu de Santa Fe, condáu de San Miguel, condáu de San Juan, condáu de Sandoval, condáu de Roosevelt, condáu de Rio Arriba, condáu de Quay, condáu d'Otero, condáu de Mora, condáu de McKinley, condáu de Luna, condáu de Los Alamos, condáu de Lincoln, condáu de Lea, condáu de Hidalgo, condáu de Harding, condáu de Guadalupe, condáu de Grant, condáu d'Eddy, condáu de Doña Ana, condáu de De Baca, condáu de Curry, condáu de Colfax, condáu de Cibola, condáu de Chaves, condáu de Catron y condáu de Bernalillo;
Xeografía
Coordenaes	34°N 106°W / 34°N 106°O
Superficie	315194 km²
Llenda con	Arizona, Colorado, Oklahoma, Texas, Chihuahua, Sonora y Utah
Puntu más altu	Pico Wheeler (es)
Puntu más baxu	Red Bluff Reservoir (en)
Altitú media	1735 m
Demografía
Población	2 117 522 hab. (1r abril 2020)
Densidá	6,72 hab/km²
Viviendes	792 755 (31 avientu 2020)
Más información
Estaya horaria	UTC−07:00 y America/Denver (es)
Fundación	6 xineru 1912, 9 setiembre 1850 y xunetu 1598
	newmexico.gov

Nuevu Méxicu (tamién Nuevo México^[1] o Nuevu México^[2]) (castellanu: Nuevo México, inglés: New Mexico y en navajo Yootó Hahoodzo) ye un estáu de los Estaos Xuníos, asitiáu al suroeste del país. La so capital y centru cultural ye Santa Fe, ciudá fundada en 1610 como capital del nomáu Nuevo México, provincia del virreinatu de Nueva España dende 1598, y la ciudá más grande ye Albuquerque cola so área metropolitana. Pertenez, dientro de la división rexonal de los Estaos Xuníos que fai la Oficina del Censu, a la rexón de los Estaos de los Montes Rocosos, y ta incluyíu tamién na rexón nomada Four Corners. Llenda al norte con Colorado, al este con Oklahoma y Texas, al sur con Texas y Méxicu (estaos de Sonora y Chihuahua), y al oeste con Arizona. El censu de población de los Estaos Xuníos de 2015 diz que Nuevu Méxicu, con una estensión de 314.920 km², tenía 2.085.109 habitantes; esto conviértelu nel quintu mayor y sestu menos pobláu de los estaos continentales d'Estaos Xuníos. No que cinca al clima, ye alpín nes sos fasteres septentrional y oriental y caldiu y áridu na so zona occidental y meridional.

La economía del estáu céntrase nún garapiellu d'actividaes: estracción de petroleu y minerales, agricultura de secanu, ganadería estensivo, serraderos y comerciu al por menor. El so productu interior brutu en 2018 foi de 101.000 millones de dólares, con un PIB per cápita de 45.465 dólares. El sistema recaldatoriu del estáu impón impuestos de la renta moderaos neto a residentes que al personal militar, y concede créditos y exenciones fiscales pa favorecer la instalación d'industries. Los resultaos d'esta política vense na medría de la importancia del sector de la industria cinematográfica. Nuevu Méxicu ye tamién, poles sos carauterístiques climátiques ya demográfiques, la sede de bien d'instalaciones militares: los laboratorios nacionales de Los Alamos y Sandia, centros de desarrollu y prebes de nueves armes, tán equí, y equí foi tamién aú se desarrolló, prebó y construyó la primer bomba atómica de la historia dientru del proyeutu Manhattan.

El territoriu de Nuevu Méxicu tevo habitáu por indíxenes americanos de diverses tribus (pueblo, mogollon, comanche, ute) demientres varios milenios anantes de qu'aportaran los europeos. Esta fastera del continente recibió'l so nome actual en 1563 nel informe que fizo pal virréi de Nueva España Francisco de Ibarra, que buscaba mines d'oru na rexón asitiada más al norte de la llende del virreinatu, y foi colonizada en 1598. Tres de la independencia mexicana, en 1824, el territoriu pasó a la soberanía mexicana, magar que con un grau considerable d'autonomía. Esta, sicasí, viose amenazada poles tendencies centralizadores de los gobiernos mexicanos d'entamos de la década de 1830, y esto provocó tensiones que llevaron a la Revuelta de 1837. Al tiempu, la rexón diba faciéndose cada vegada más dependiente económicamente de los Estaos Xuníos. De resultes d'estos procesos, al final de la guerra mexicanu-americana, en 1848, los Estaos Xuníos incorporaron, col nome de territoriu de Nuevu Méxicu (New Mexico Territory), la zona a la so soberanía. El territoriu foi almitíu como estáu de la Xunión (el númberu 47) el 6 de xineru de 1912.

La historia del territoriu fai que l'estáu tenga'l mayor porcentaxe de población d'orixe llatinoamericanu de tolos del país, y el segundu mayor, tres Alaska, de población d'orixe indíxena americanu. Una parte de la Nación Navajo vive en Nuevu Méxicu, como tamién 19 comunidaes d'indíxenes pueblo y trés tribus apaches.