Villaviciosa

Villaviciosa
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Villaviciosa
Tipu d'entidá	conceyu
Alcalde de Villaviciosa	Alejandro Vega Riego
Nome oficial	Villaviciosa (es)
Códigu postal	33310–33319
Xeografía
Coordenaes	43°28′53″N 5°26′01″W / 43.4813°N 5.4335°O
	Villaviciosa Villaviciosa (Asturies)
Superficie	276.23 km²
Altitú	662 m
Llenda con	Siero, Xixón, Sariegu, Cabranes, Nava, Piloña y Colunga
Demografía
Población	15 000 hab. (2023); - 7146 homes (2019); - 7293 muyeres (2019)
Porcentaxe	1.48% de provincia d'Asturies
Densidá	54,3 hab/km²
Xentiliciu	maliayés/a, villaviciosín/ina/ino
Viviendes	6222 (2011)
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
	villaviciosa.es

Villaviciosa ye un conceyu, una parroquia y un pueblu d'Asturies. Llenda al norte col mar Cantábricu, al sur con Sariegu, Nava, Cabranes y Piloña, al oeste con Xixón y Siero y al este con Colunga.

La so ría ye la mayor d'Asturies. Hai un importante puertu pescador en Tazones. La capital del conceyu ye Villaviciosa y el conceyu ta hermaniáu con Villaviciosa de Odón, Madrid.

El conceyu ye conocíu pola calidá de la so sidra y pola doyura en pumaraes. Na Edá Media denomóse Maliayu, topónimu que dio llugar a la creación del xentiliciu "maliayu" o "maliayés", usáu sobre too na prensa, en cuenta de "villaviciosín". Anguaño'l topónimu "Villaviciosa" remanez precisamente polo vicioso, esto ye, granible, del so terrén.

Historia

Prehistoria y época romana

Lo vicioso de la tierra y les bones condiciones físiques, xeográfiques y climátiques de tol conceyu faen suponer que dende la época epipaleolítica, na etapa asturiense, yá tuviere colonizáu'l territoriu villaviciosín, teniendo'l conceyu un importante conxuntu de monumentos megalíticos.

Los castros tamién foron abondosos y estremaos, allugándose los más d'ellos pela exa de la ría, más contra la cuesta-granda occidental. La dominación romana dexárase ver en gran midida nel conceyu, darréu que'l territoriu yera mui granible con salida a la mar. Hai dellos cabuercos y esteles repartíos per tol conceyu que prueben esa colonización, como les alcontraes na ilesia de Grases o la de Miravalles. Mesmamente tamién s'atoparon restos arqueolóxicos d'antigües villes romanes na boca de la ría en Rodiles.

Na época de la monarquía asturiana, la población allóñase de Rodiles y asítiase n'otres zones como Amandi, Camoca, Fontes o Bedriñana, nomándose de cutiu'l conceyu como territoriu maliayu, maliaiu y malayu.

Edá Media y Moderna

Vista del barriu de San Roque de Tazones, cola sablera y el puertu

Interior de la ilesia de San Salvador de Priesca.

Pel sieglu XII, representantes del territoriu aconceyen col obispu Pelayo d'Uviéu al envís de poner fin a los desórdenes que taben produciéndose en tola zona. na dómina d'Alfonsu IX, constutúise'l conceyu por mor de la política repobladora y urbanizadora qu'elli mesmu anició, y ye nel añu 1270 que'l rei Alfonsu X el Sabiu concede la carta puebla o villa per entemedies d'un documentu datáu en Vitoria'l 17 d'ochobre y nel que dexa afitao que la población s'asitie dende'l llugar llamáu Buetes. Al empar que se crea'l territoriu villaviciosín, una orden Cisterciense asítiase nel fondu'l valle en Boides, au se funda'l monesteriu de Valle de Dios (Valdediós), constituyendo un señoríu xurisdiccional y qu'exerció un llabor civilizador y iguador.

Nel sieglu XIV, el territoriu pasa a denomase yá como Villaviciosa, que garra esti nome polo vicioso de les sos tierres, qu'ufríen una abondanza de productos. Tamién per esti sieglu les xentes del conceyu sofitaríen al obispu Guterre na so llucha escontra'l conde de Xixón, protexendo los intereses del príncipe Don Enrique. A lo cabero del sieglu XV un socesu marca la vida de la villa, y ésti nun ye otru que'l fueu qu'estrozó la capital destruyéndola dafechu. Por esti motivu los Reis Católicos emitieron un documentu pel qu'entreguen una cantidá de dineru col enfotu de reconstruyir tola zona. Ta afitada per esta época la esistencia d'un hospital na arrodiada del templu de Santa María, al ser el conceyu llugar de pasu nel pelegrinaxe pa Santiago pela ruta de la Costa.

El sieglu XVI dexa en Villaviciosa ún de los socesos más relevantes na historia del conceyu, que ye'l desembarcu y agospiu na villa del emperador Carlos I d'España en 1517.^[2] El monarca, arribó a Tazones por mor d'una tormenta que fizo variar el rumbu que siguía tola corte a Santander. Yá nel conceyu, empobinóse xunto cola so hermana Leonor pa la villa agospiándose na casa de Rodrigo d'Hevia, na que quedaron trés díes y cuatro nueches completes, recibiendo mentanto a los rexidores del conceyu. Pasaos esos tres díes, abandonó'l conceyu per tierra en direición a la vecina tierra de Colunga.

Nel sieglu XVII produzse un gran cambéu na villa, tresformándose dafechu'l panorama urbanísticu de la mesma, apruciendo casones nobles, palacios y plazueles, que se caltienen anguaño bona parte d'esi espoxigue urbanu. A lo cabero'l sieglu los franciscanos funden un conventu na villa col envís de predicar les enseñances xurdíes del Conceyu de Trento, allugándose nun primer momentu na Vallera, sustituyéndose por otru nun sitiu próximu, de mayor capacidá y que la so ilesia conventual ye'l templu parroquial actual.

Sieglu XIX endelantre

El sieglu XIX déxanos nel conceyu les consecuencies de la guerra peninsular, sofriendo la villa numberosos ataques, llogrando ocupar los franceses el territoriu en delles ocasiones, hasta que se-yos espulsó dafechu. En 1835 afítase definitivamente l'ayuntamientou constitucional, desaniciando los poderes conceyeros que foron ocupaos per muncho tiempu por families poderoses. A finales de sieglu una nueva clas social surde na zona, la burguesía lliberal, qu'orixina al empar el nacimientu d'un sindicalismu obreru mui revolucionariu. L'actividá comercial medra de xeitu considerable gracies al allugamientu de la so ría, entóncenes navegable.

Yá nel sieglu XX, la dictadura de Primo de Rivera trái consigo una nueva urbanización siendo de destacar la trayida d'agües y la creación de les escueles graduaes. La república tien nel conceyu ún de los bastiones más reaicionarios, al ser los sos rexidores mayoritariamente monárquicos. La guerra civil dura en Villaviciosa 15 meses, acabando'l 19 d'ochobre de 1937, cola toma de la villa poles tropes franquistes.

Los nuevos tiempos déxenmos una importante industria alimenticia (lleche y sidra), asina como una mayor dependencia de la estaya turística, gran reactivadora económica del conceyu, que mos ufre unes ablucantes paisaxes, tanto na zona interior como na parte costera, onde los sableros son de les más visitaes de toa Asturies.

Xeografía

Granda mareal

L'accidente xeográficu más destacáu dientro de tol conceyu ye la ría de Villaviciosa, que percuerre dende la llocalidá de Güetes, un total de 7 km configurando al so blagu un tarabazáu irregular, pa dir a parar a la mar ente'l Puntal y la sable de Rodiles. A la derecha de la ría, la cuesta orixina una enorme granda llamada granda de Seloriu, orixinando otra bien asemeyada asitiada a la izquierda a la que-y llamen Les Mariñes. Perimportante ye la importancia de la ría dientro del conceyu, ya que condicionó la posición de la villa y capital dientro d'ésti. Otros acidentes fluviales d'importancia son los ríos España, La Ñora, Fabares, Grases, Sebrayu y el ríu d'Amandi, formáu pola confluyencia de les ñores Espadañal, Viacaba, Grases y Sotu. Esti últimu ríu tien continuidá na ría en Güetes.

Xeoloxía

Dende'l puntu de vista xeolóxicu la carauterística más significativa dánosla l'estuariu de Villaviciosa y la cuenca que drena al traviés d'elli. Dellos autores como Caveda Solares afirmen que ta íntegramente incluyíu dientro de la cuenca Xixón-Villaviciosa siendo una de les trés principales unidaes dientro de la cuenca mesozoico-terciaria d'Asturies, llegando a constituyir una cuenca de sedimentación pelos periodos triásicu, xurásicu y cretácicu inferior.

Cuesta

El conceyu pecuñarízase por tener unes estensiones considerables de grandes, tando alterada la superficie d'igual manera por llombes, valles, altures, fondigales, y cordales empobinaes cuasi en llinia reuta dende los postreros al centru, con altures poco pronunciaes y con pocques pindidures. El monte de Cualmayor na llende de Colunga, ye'l que presenta un mayor altor con 322 metros, siendo importantes tamién los cordales de Pion, Cobertoria y Cubera, que treviesen el conceyu datraviés. La so franxa costera abarca una llonxitú de 28 km meciéndose cantiles con sableros como les de la Coneyera, Ñora, España, Merón, Tazones, El Puntal, Rodiles y Misiegu. De les que Rodiles ye la más estensa.

Clima

El so clima, al empar que'l restu de los conceyos costeros del país, pue dicise que ye sele, templáu y abeyosu, teniendo unes temperatures bastante prestoses, tanto nes époques ivernales como nes braniegues, presentando unes temperatures medies máximes de 18,9ºC n'agostu y una mínima de 7,7ºC en febreru.

Fauna y flora

Garza

Onde'l conceyu tien veramente una importancia cimera ye nel orde botánicu y ornitolóxicu de la ría de Villaviciosa, siendo ún de los pocos llugares en tol Cantábricu onde podemos adicar plantes cimeres de medios dunares o xuncaleros, como tamién podemos esfrutar de la presencia d'especies protexíes y escasamente vistes como les garces, gaviluetes, anátides y maeves.

Toes estes circunstancies faen que l'estuariu de Villaviciosa seya llugar escoyíu por bien de profesionales pa la realización de dellos trabayos téunicos como la ellaboración de tesis o ponencies. Tamién hai de destacar la gran importancia que tien pa les alministraciones llocales y nacionales tol contornu de la ría, concienciando a la población del gran valir ecolóxicu que tien tola zona. Ello ye que s'executara en 1992 un plan especial de protecición paisaxística y saniamientu de la ría de Villaviciosa, incluyéndose na rede d'espacios protexíos pol PORNA y se creara la reserva natural parcial de la ría de Villaviciosa, qu'efectúa un importante llabor didácticu con más de mil visites mensuales.

Parroquies

El Conceyu de Villaviciosa dixébrase en 41 parroquies:

Nᵘ	Nome	Superficie (km²)	% superficie Villaviciosa	Población	% población Villaviciosa	Densidá (hab./km²)
1	Amandi		n/d	443	2,952,95%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
2	Argüeru		n/d	536	3,573,57%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
3	Arnín		n/d	9	0,060,06%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
4	Arroes	10,047	36,3736,37%	400	2,672,67%	39,81
5	Bedriñana		n/d	187	1,251,25%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
6	Breceña		n/d	66	0,440,44%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
7	El Bustiu	1,686	6,16,1%	41	0,270,27%	24,32
8	Camoca		n/d	112	0,750,75%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
9	Candanal		n/d	205	1,371,37%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
10	Carda		n/d	50	0,330,33%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
11	Careñes	3,267	11,8311,83%	180	1,21,2%	55,1
12	Castiellu	7,256	26,2726,27%	365	2,432,43%	50,3
13	Cazanes	5,34	1,931,93%	118	0,790,79%	22,1
14	Celada	5,676	20,5520,55%	115	0,770,77%	20,26
15	Coru	5,459	19,7619,76%	83	0,550,55%	15,2
16	Fuentes		n/d	120	0,80,8%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
17	Grases		n/d	102	0,680,68%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
18	La Llera		n/d	13	0,090,09%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
19	Llugás	3,641	13,1813,18%	76	0,510,51%	20,87
20	La Madalena	2,728	9,889,88%	41	0,270,27%	15,03
21	Miravalles		n/d	144	0,960,96%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
22	Niévares		n/d	54	0,360,36%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
23	Oles		n/d		n/d	Error d'espresión: Operador / inesperáu
24	Pion		n/d	392	2,612,61%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
25	Priesca		n/d	92	0,610,61%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
26	Pueyes		n/d	162	1,081,08%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
28	Quintes		n/d	696	4,644,64%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
30	Quintueles		n/d	827	5,515,51%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
31	Rales	3,4	0,120,12%	29	0,190,19%	8,53
32	Rozaes		n/d	125	0,830,83%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
33	Samartín de Vallés		n/d	78	0,520,52%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
34	Samartín del Mar	5,864	21,2321,23%	229	1,531,53%	39,05
35	San Xusto		n/d	390	2,62,6%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
36	Santoxenia		n/d		n/d	Error d'espresión: Operador / inesperáu
37	San Pedru Ambás	4,24	1,531,53%	107	0,710,71%	25,24
38	Seloriu	21,36	7,737,73%	461	3,073,07%	21,58
39	Tazones		n/d	219, 205	1461,371461,37%	Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu.
40	Tornón	5,647	20,4420,44%	201	1,341,34%	35,59
41	Valdebárcena	9,351	33,8533,85%	136	0,910,91%	14,54
42	Villaverde	4,395	15,9115,91%	193	1,291,29%	43,91
43	Villaviciosa	1,95	0,710,71%	6425, 6446	428 376,31428 376,31%	Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu.

Les Mariñes

Les Mariñes ye'l topónimu supraparroquial que se refier a la zona que formen les parroquies d'Oles, Argüeru (parroquia), San Xusto, Careñes, Villaverde, Castiellu, Quintes y Quintueles.^[3] El xentiliciu ye mariñán, -ana, -ano^[4] o mariñanu, -a, -o^[5]

Toponimia

En virtú del decretu 115/2005 de 17 de payares de 2005, espublizáu nel BOPA del 2 d'avientu, foron aprobaes les formes oficiales de los topónimos del conceyu de Villaviciosa, pasando a ser oficiales en tolos casos les denomaciones n'asturianu, sacante nos casos de San Justo/San Xusto y Santa Eugenia/Santoxenia, nos que s'optó por caltener una denomación billingüe. Les denomaciones agora oficializaes son les únices que podrán apaecer na señalización viaria y nos mapes oficiales.

Evolución demográfica

Gráfica de población de Villaviciosa (Asturies)

Fonte: Institutu Nacional d'Estadística - Ellaboración gráfica por Wikipedia

La evolución que siguiera'l conceyu per tol sieglu XX y lo que llevamos d'ésti, dexáranos un saldu decreciente en tornu a les 5.000 persones, tomando como data d'aniciu 1900. Dos son les etapes nes que podemos separtar esta evolución. Una primera, que diría dende entamos de la centuria pasada hasta la década de los 40, y na que la población s'estabiliza en tornu a 22.000 habitantes. De magar entós, entama la segunda etapa, que dura hasta los nuesos díes. Equí la tendencia anterior ruempe y entama un retrocesu continuu, muncho más marcáu nel periodu de 1960-1980, presentando anguaño una cifra de 14.457 habitantes. Con too esto, les estructures demográfiques del conceyu entamen a rompese y desequilibrase, aumentando la edá media de la población y provocando un avieyamientu de la mesma.

Según datos del padrón conceyeru, en 2008 produxérase una gran medría tocántenes a otros años anteriores allugándose la cifra d'habitantes en 14.944.

La construcción de l'autovía del Cantábricu abre nueves espeutatives pal conceyu, ya qu'al tar asitiada relativamente cerca de les aries centrales industriales del país y al reducise notablemente'l tiempu del trayeutu, piénsase que Villaviciosa pue ser una ciudá residencial, lo qu'aumentaría considerablemente la so población. Anguaño, ésta s'alcuentra dixebrada en 41 parroquies, siendo les de la capital, Amandi, Quintes y Arroes les más poblaes. La parroquia d'Amandi afáyase práuticamente unida a la capital, colo que nun parez estraño que tea bastante habitada, y con respeutu a les otres dos hai que destacar que s'alcuentren a poca distancia de la poblada y industrial Xixón, lo que fai qu'éstes s'afayen metíes nel espaciu periurbanu del conceyu xixonés. Los noyos de población más despoblaos afayámolos nel interior del conceyu.

Economía

Botelles de Sidra

En cuantes a la so actividá económica, hai que dicir que toles estayes s'alcuentren bastante representaes, xenerando la primaria un 35,36% de los emplegos llocales. La ganadería ye l'actividá que presenta mayor númberu de persones ocupaes, siendo'l ganáu bovín el que fundamentalmente se trabaya, teniendo una orientación claramente empobinada haza'l sector lacteu, cuntando'l conceyu con una importante industria láctea. Nesti sector tamién tenemos que comentar la situación del sector pesqueru afitáu principalmente na llocalidá de Tazones, famosa pol desembarcu del emperador Carlos I. La pesca siempres tuvo una gran trescendencia en tola zona, anque güei ésta perdiera importancia, tanto cuantitativamente como pol so valir monetariu.

El sector secundariu representa en Villaviciosa al 19,49% de los emplegos, siendo la estaya de l'alimentación y bébores la que presenta un mayor porcentaxe. Ya dende finales del sieglu XIX, el conceyu presentaba una fuerte industria alimenticia, como lo demuestren les fábriques de sidra y chicolate de Valle, Ballina y Fernández, la conservera de frutes de Félix Vigil, l'azucrera o la mantequera d'Amandi. Anguaño, y anque munches d'estes empreses desaniciaren, entá tien gran incidencia nel conceyu esti tipu d'industries, cuntando nel so suelu con una de les empreses láctees más importantes del país, asina como numberosos llagares onde s'ellabora la sidra, destacando ente toes elles la emblemática El Gaitero, empresa arreyada dende siempres al nome de Villaviciosa. Arriendes d'esta actividá alimenticia, el conceyu tamién presenta una notable ocupación na xamasca de la construción, de gran importancia nestes caberes décades.

El sector terciariu ye l'únicu de los trés qu'esperimentara una medría nos caberos años xenerando anguaño un 45,15% del emplegu total. L'actividá comercial y hostelera foren les que más aumentaren, medrando al mesmu ritmu al que lo fai'l turismu, mui importante en tola zona, como lo demuestra'l fechu de tener ún de los sos sableros (Rodiles) más baturicios de toa Asturies per tol periodu estival. La mayor parte d'esta actividá terciaria concétrase na villa Capital, onde s'alluga el mayor númberu de llicencies comerciales y de servicios, siendo de destacar de la mesma manera 'l centru d'investigación aplicada y teunoloxía agroalimentaria (CIATA), antigua estación pomolóxica.

**Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2011)**
	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	4.395	100
Agricultura, ganadería y pesca	602	13,70
Industria	654	14,88
Construcción	407	9,26
Servicios	2.732	62,16
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

**Usos del suelu del conceyu (añu 2010)**
Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	10,84
Praderíes	98,15
Terrenu forestal	122,10
Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)	45,14
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

**Carauterístiques del sector primariu (añu 2011)**
Ganaderíes de bovín	758
Cabeces de ganáu bovín	12.634
Cabeces de ganáu ovín	1.711
Cabeces de ganáu cabrín	284
Ganaderos con cuota llechera	169
Quilos de cuota llechera	25.916.426
Metros cúbicos de madera valtao	154.855
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

Política

Nel conceyu de Villaviciosa, dende 1979, el partíu que más tiempu gobernó foi'l PP (ver Llista d'alcaldes de Villaviciosa). L'alcalde actual de Villaviciosa ye José Felgueres, de PP, qu'ocupa l'alcaldía dende l'añu 2011 .

Eleiciones llocales
Partíu	1979	1983	1987^[6]	1991^[6]	1995^[6]	1999^[6]	2003^[6]	2007^[6]	2011^[7]
CD / AP / PP	4	9	8	8	11	10	10	7	6
FAC									5
PSOE	3	7	6	4	4	5	6	7	5
IDEAS									1
URAS / URAS-PAS						1	1	3	0
PAS-UNA / PAS / URAS-PAS				0	1	1	0	3	0
UCD / CDS / CAS	3	1	3	2	1
ALIV				3
Independientes	7
Total	17	17	17	17	17	17	17	17	17

Arte

Esterior del templu de San Salvador de Valdediós

Pintura de Santa María del Conceyu

Detái del interior del templu de San Xuan d'Amandi

Villaviciosa poseye un repertoriu completu d'obres romániques y prerromániques, destacando'l conxuntu arquiteutónicu formado por San Salvador de Valdediós (El Conventín), la ilesia adegaña de Santa María y el conventu monacal que lu acompaña. Güei tase declarando como Patrimoniu de la Humanidá pola Unesco. Data del sieglu IX, y foi construyío por Alfonsu III d'Asturies. Ta formáu por trés naves y tres capielles, calteniendo nel so interior interesantes capiteles y pintures murales. Trátase d'un prerrománicu tardíu nel que puen adicase dalgunes influyencies mozárabes. La ilesia de Santa María, ye d'estilu románicu, y consta de tres naves remataes n'ábsides semicirculares, con bones ventanes y portaes. Guarda una inscripción de la so data fundacional (1218).

Arriendes d'esti conxuntu artísticu, otres edificaciones tán declaraes como monumentu nacional, como son:

Santa María de l'Anunciación, que data del sieglu XIII y alcuéntrase ente una transición d'estilos ente'l románicu y el góticu. Encadármase por una nave única con cubierta de madera.

San Salvador de Priesca, data del sieglu X, y consta de tres naves y tres capielles cubiertes con bóveda de mediu cañón, calteniendo tamién interesantes pintures murales.

Ilesia de San Salvador de Fontes edificóse en 1021 y tien namás una nave con arcu trunfal con capiteles. San Xuan d'Amandi data de la primer metá del sieglu XII y caltién bonos contrafuertes y ventanes, asina como unos ablucantes capiteles historiaos.

Ilesia de San Andrés, en Bedriñana, fundada nel sieglu IX y que caltién ventanes y una dolosía primitiva.

Amás de toos estos monumentos nacionales son dignos de visitar los templos de Santa María de Llugás, santuariu de gran devoción, y los de Valdebárcena, Camoca, La Lloraza, Coru, Seloriu, Sariegumuertu y Sebrayu. Asina como la parroquial de la Villa, na que guárdase la imaxe de la patrona de la Villa, La Virxe de la Nuesa Señora del Portal.

Tamién poseye una destacada muestra arquiteutónica civil, siendo declarada la Villa como conxuntu histórico-artísticu. Asina, entá puen adicase los restos d'una antigua muria medieval na unión de les cais del Sol y del Agua. Estes cais caltienen curiaes construcciones alliniaes, pecuñarizaes sobre manera, poles galeríes corríes, salientes bistechos y balcones de maera. Dientro de les casones qu'hai per tola villa destacaremos:

La Casona de Valdés, de planta rectangular y tres pisos con guardilla. Tamién tenemos el palaciu del torruxón de la Pedrera, de planta rectangular y dos pisos, formando la so portada un arcu de mediu puntu, flanquiáu por columnes dóriques. Tamién conserva una capiella.

Otra de les casones importantes ye la Casa d'Hevia, famosa por ser onde agospedió Carlos I. Ye un bloque cúbicu de trés plantes y presenta na segunda planta dos escudos orniaos col águila imperial.

Un poco más apartáu d'esti llugar, na Plaza del Güevu, afáyase l'ayuntamientu, d'estilu eclécticu. Construyóse en 1906, y ta formáu por dos pisos de planta cuadrada. Presenta balcones con balaustraes de piedra y una torre campanariu.

Per últimu, hai de mentar les numberoses edificaciones que amuesen el poder indianu, como son les escueles graduaes, el xalé de les Baragañes, el Parque y l'atenéu obreru, edificaes toes elles a finales del sieglu XIX y entamos del XX.

Fiestes

Ente les sos fiestes tán:

Nel mes de xunu, les fiestes de San Xuan d'Amandi el día 24.
Nel mes de xunu, les fiestes de Santiagu Apóstol en San Xusto y la de La Veliella en San Andrés de Bedriñana.
Nel mes d'agostu, tán les fiestes de San Mamés n'Argüeru y de San Roque y San Roquín en Tazones.
Nel mes de setiembre, La Sacramental de Peón y les fiestes patronales de la Virxe del Portal en Villaviciosa.

Podemos esfrutar de multitú de fiestes en tol conceyu, onde les tradiciones mesturen coles verbenes y les romeríes. Nun hai pueblu en Villaviciosa que nun celebre la so fiesta, siendo les del Portal, na Villa, les más baturicies y populares. Éstes duren seyes díes destacando la procesión de carroces que se celebra cada añu mazaneru.

Otres fiestes que mos amuesen una gran singularidá son les de Tazones, na cuala renémbrase'l desembarcu del emperador Carlos I, con una escenificación que representa esti fechu históricu.

La Foguera de San Xuan n'Amandi, tamién acueye a una cantidá importante de xente, perdurando entá'l baille de la danza prima y el blincu'l fueu.

Nun podemos dexar de mentar, del mesmu xeitu, la celebración de la Selmana Santa de la villa, siendo una de la más importante de toa Asturies.

Deportes

L'equipu de fútbol llocal ye'l Club Deportivo Lealtad de Villaviciosa, fundáu en 1918 y que nesti momentu milita na Tercer División de fútbol. L'estadiu recibe'l nome de Les Caleyes y tien capacidá pa 5.000 persones. Nel escudu del equipu apruz una "L" mayúscula blanca sobre fondu prietu sobre un balón de fútbol.

La ría de Villaviciosa ye mui afayadiza pal piragüismu, y ye fácil ver regates y competiciones. Poseye, amás, un importante equipu inclusive a nivel estatal, el Club Piragües Villaviciosa, que güei poseye numberosos campeonatos. Nella allúgase'l Club Náuticu Albatros, nel que s'organicen frecuentes xornaes de Vela. Villaviciosa fora trubiecu de grandes palistes ente los que destaca penriba del restu Manuel Busto (vencedor en 8 campeonatos mundiales).

Añalmente tien llugar un rally que percuerre'l conceyu, que recibe'l nome de Rally de la Mazana y de la Sidra.

Nos caberos años ta n'auxe la práutica del atletismu, qu'aportara a dellos vecinos a competiciones estatales, ya inclusive internacionales.

Maliayos illustres

Xuan Fernández, esculca (s.XVI).
Hevia, gaiteru (1967- ).
Francisco de Paula Caveda y Solares, historiador (1760-1811).
Xosé Caveda y Nava, escritor (1796-1882).
Francisco Menéndez, fray; presidente de les misiones d'Ocopa.
Pedro José Pidal y Carneado, marqués de Pidal (1799-1865), ministru de Gobernación d'Estáu, biblófilu que salvó ente otres ayalgues castellanes, el Poema del Mío Cid
Alejandro Pidal y Mon, fíu del anterior, académicu de la Llingua y de les Ciencies Morales y Polítiques, diputáu pol dristritu de Villaviciosa ente 1872 y 1913.
Pedro José Pidal y Bernaldo de Quirós, fíu y bicácanu de los anteriores respeutivamente, primer Marqués de Villaviciosa, impulsor de los Parques Naturales de Cuadonga y Ordesa.
José Manuel Pérez Morís, periodista (1840-1881).
Luciano Obaya Pedregal, senador vitaliciu.
Víctor García de la Concha, direutor de la Real Academia de la Llingua Castellana(1934-).
Arturo Cortina Llosa, cardiólogu (1936- ).
José Noriega, cantante de tonada (1920-2006).
Manuel Busto, piragüista (1975- ).
Aquiles Tuero, Aquiles García Tuero, Promotor de la cultura hispánica n'Estaos Xuníos (1947- ).
Marcelino García Toral, entrenador de fútbol del CD Lealtad, Real Sporting, Recreativo de Huelva, Racing de Santander, Real Zaragoza, Sevilla CF, Villarreal CF, Valencia CF y Athletic de Bilbao; tamién fora xugador del mesmu deporte nel Real Sporting, Racing de Santander, Levante UD, Elche CF. (1965- ).