Pueblu vándalu
Los vándalos[1] foron un pueblu xermanu d'Europa central. La so llingua pertenez a la rama xermánica oriental qu'habitaben les rexones ribereñes del Bálticu, nes actuales Alemaña y Polonia.
A principios del sieglu V cruzó la Galia y la península Ibérica, instalóse por un curtiu tiempu nel valle del Guadalquivir, pasó l'estrechu de Xibraltar y, comandáu por Xensericu, creó un reinu nel norte d'África, centráu n'actual Tunicia y que, finalmente, destruyeron los bizantinos nel añu 534.
Orixe de los vándalos
editarLos lugiones o vándalos ocupaben el territoriu al oeste del Vístula y xunto al Oder, hasta'l norte de Bohemia. La pallabra vándalu paez tener un doble significáu y quedría dicir «los que camuden» y «los hábiles», ente que'l so otru nome, lugios o lugiones, tamién con doble significáu, quedría dicir «mentirosos» y «confederaos».
Paez ser que de primeres les tribus de los vandulios (o vandalios) y la de los lugios (o lugiones), xunto coles de los silingos, omanos, buros, varinos (de xuru llamaos tamién ''auarinos''), didunos, helvecones, arios o charinos, manimios, elisios y naharvales correspondíen a pequeños grupos d'orixe asemeyáu, integrando otra rama del grupu de los hermiones, que formaron dempués un gran grupu identificáu xeneralmente como lugiones, que'l so nome predominaba pa designar a tolos pueblos componentes incluyíos los vándalos. Más tarde, nel sieglu II}, acabó prevaleciendo'l nome de vándalos pal conxuntu de pueblos.
La llegada de los godos obligó a movese hacia'l sur y a asitiase nes riberes del mar Negru, siendo por tanto vecinos y n'ocasiones aliaos de los godos. Mientres el sieglu I, les tribus del grupu de los lugiones o lugios (incluyendo ente elles a les tribus de la rama de los vándalos) tuvieron en guerra frecuente colos suevos y los cuados, cuntando dacuando cola alianza d'otres tribus, especialmente los hermunduros. A mediaos de sieglu derrocaron a un rei de los suevos, y nel 84 d.C. somorguiaron temporalmente a los cuados. Mientres parte d'esti sieglu y nel siguiente, fundiéronse les diverses tribus de lugiones y dieron orixe a un grupu mayor, conocíu por vándalos.
En tiempos de les Guerres Marcomanes yá predomina la denominación de vándalos y apaecen estremaos en dellos grupos: los silingos, los lacringos y los victovales, estos postreros gobernaos pol llinaxe de los asdingos (astingos o hasdingos), que'l so nome remembraba la so llarga melota. Al pie de los longobardos, los lacringos y victovales o victofalios cruciaron el Danubiu hacia l'añu 167 y pidieron establecese en Panonia.
Los asdingos o victovales, dirixíos por Rayo y Raptu (que los sos nomes son traducíos como «tubu» y «viga»), nun foron almitíos en Panonia (au s'afitaron longobardos y lacringos), polo qu'avanzaron hacia l'añu 171 en direición a la parte media de los Cárpatos mientres les Guerres Marcomanes, y acordies colos romanos instaláronse na llende septentrional de Dacia. Más tarde apoderáronse de la Dacia Occidental. Al paecer, los vándalos quedaron estremaos namái en asdingos (o victovales) y silingos, sumiendo, entemecida ente dambos grupos y colos longobardos, la tribu de los lacringos mientres el sieglu III.
A partir de 275, los asdingos enfretáronse a los godos pola posesión del Banato (abandonáu por Roma), ente que los silingos, de xuru so presión de los godos, abandonaron los sos asentamientos en Silesia y emigraron xunto a los burgundios p'acabar afitánsose na zona del Meno. Los sos ataques a Recia foron refugaos por Probu.
El rei asdingu Wisumarh (Visumar) combatió escontra los godos procedentes del este al mandu de Xebericu, qu'atacaron los sos territorios. Wisumarh morrió en llucha escontra los godos, y los integrantes de les tribus de vándalos que nun quixeron sometese a los godos, hubieron de pasar a territoriu imperial, instalándose en Panonia, au tamién s'asitiaron los cuados. A principios del sieglu V abandonaren Panonia (como tamién los cuados) y xuniéronse a los suevos y alanos pa invadir les Galies. Nes primeres lluches del añu 406 morrió'l rei Godexisel (Godexisiliu). Pocos años dempués, los dos grupos vándalos acabaron fundíos.
Aportaron a Hispania en 409, au s'afitaron como federaos. Hacia'l 425 afararon y saquiaron la ciudá de Carthago Nova, actual Cartaxena, y nel 426 tomaron la ciudá de Hispalis (Sevilla) con Gundericu al mandu.
Llista de reis vándalos (asdingos)
editar- Visumar, Sieglu IV, Coetaneu del rei visigodu Xebericu
- Godexisiliu (¿?—406)
- Gundericu (Gundaric/Gundioc)(407-428) Xunión de los Silingos en 417
- Xensericu (428-477)
- Hunericu (477-484)
- Guntamundu (484-496)
- Trasamundu (496-523)
- Hildericu (523-530)
- Xelimer (530-534)
Llista de reis vándalos (silingos)
editar- Fridibaldu (¿? - 418)
Referencies
editar- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: vándalu, -a, -o
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Pueblu vándalu.- Mapa del reinu vándalu. Archiváu 2007-12-03 en Wayback Machine
