Language and Application Research Center

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın en mühim eserlerinden Ankara,İstanbul,Bursa,Erzurum ve Konya'daki izlenimlerini anlattığı eserin İstanbul kısmındaki bilgilerden yola çıkararak oluşturulan Eyüp Sultan portresini yazdım. Bugünkünden daha farklı olan Eyüp Sultan'ı anlayabilmek için mühim bir çalışma olduğunun kanısındayım.

Bilindiği üzere insanlar dünyaya geldiklerinde ilk dil eğitimini ailelerinden alırlar. Hatta denir ki insanlar daha doğmadan önce çeşitli vasıtalarla dil edinimine anne karnında başlar.
Bu yüzden ailenin dil eğitiminde ailenin önemi yadsınamaz bir gerçektir.
Bu çalışmada sizlere Türk aile yapısının ve Türkçenin dilbilgisinin okullarda öğretilememesinin veya zor öğrenimin sebeplerini bu bağlamda incelemeyi amaçladım.
Anahtar Sözcükler : Dilbilgisi kuralları, Eğitim, Türkçe, Aile

With the proclamation of the Republic, Community Center, well-known in Turkish “Halkevleri”, has been opened in many parts of Anatolia and this institution has undertaken the missions such as adopting the idea of republic in Anatolia, increasing the cultural level, reporting the news in many parts of Anatolia to the public and making academic publications. These institutions, which were opened by Mustafa Kemal Ataturk's, founder of the Turkey, request, have taken out their own publication and adopted the principle of addressing more people. One of these institutions is the Halk Bilgisi Haberleri magazine published by the Istanbul Eminonu Community Center. Between 1929 and 1942, the magazine published a hundred and twenty-four issues. In this study, systematic index study was performed by giving the imprint of the articles in the Halk Bilgisi Haberleri magazine, which is included in the collection of the Istanbul Beyazıt State Library Hakkı Tarık Us. The study was studied with four main headings and headings related to Folk Literature, Social Life, Practical and Various Applications, Researches and Studies on Folklore and Non-Folklore Topics. Thus, it was possible for the researchers who would work in any branch of science to benefit.

Öz Asıl adı Abdurrahman Çelebi olan Firâkî, XVI. yüzyılda kendine özgü tarzı ve sade diliyle adından sıkça söz ettiren şairlerden biridir. Tezkirelerde adı zikredilen Firâkî, Kütahya'da bulunan şehzade Bayezid'den câize almaya hak kazanmıştır. Eski Anadolu Türkçesine ait bazı kelimeleri şiirlerinde başarılı bir şekilde kullanan Firâkî'nin şiirleri kendi dönemi içerisinde yer alan çok önemli şairler tarafından tanzir edilmiş, bu bağlamda Firâkî, geniş bir edebiyat çevresinde bulunmayı başarmıştır. Bu zamana kadar yapılan çalışmalar neticesinde dîvânına rastlanılmadıysa da mecmualardaki şiirlerinin derlenip toparlanması, edebiyat tarihi açısından son derece önemlidir. Şairin yurt içindeki kütüphanelerde bulunan şiirler, bazı araştırmacılar tarafından yayımlanmıştır. Fakat bu yayımlar, yurt içindeki mecmualarla sınırlı kalmış, yurt dışındaki mecmualar ihmal edilmiştir. Bu sebeple şiirlerinin tamamı gün yüzüne çıkartılamamıştır. Bu çalışmada Firâkî hakkında bilinenlerden kısaca bahsedildikten sonra Firâkî üzerine yapılan çalışmalara değinilecek ve ardından çeşitli mecmualarda bulunan üçü gazel biri musammat olmak üzere daha önce Firâkî'nin yayımlanmamış dört şiiri nüshalarıyla birlikte tanıtılacaktır. Ayrıca daha önce yayımlanmamış Pervâne Bey mecmûasından on dört, Mucmâ'u'n-nezâir'den ise bir gazele çalışmada yer verilecektir. Buna ilâve olarak sözü edilen şiirler üzerinden önceki şiirleriyle bağlantılar kurularak Firâkî'nin edebî şahsiyeti hakkında birtakım tespitler yapılacaktır. Abstract Firaki, whose real name is Abdurrahman Celebi, is one of the poets who freġuently mentioned his name in his 16th century with his uniġue style and simple language. Firaki, whose name is freguently mentioned in the tezkires, is entitled to receive some seyhzade, sons of sultan, in Kutahya. He used some of the ancient Anatolian Turkic words in his poems successfully. Firaki's poems were recognized by very important poets in his period, and in this context Firaki succeeded in obtaining a broad literature environment. Although the dîvân, the books of ottomants poetry, was not found after the works done until this time, the compilation of the poems in the magazines is very important in terms of literary history. The poems in the local libraries are published by some researchers. However, these publications have ignored overseas resources that are limited to domestic media. For this reason all of his poems have not been able to find. In this study, the works about Firaki will be mentioned briefly, then the works on Firaki will be mentioned and then the three poems which are not published previously will be introduced together with their original copies. At the same time fourteen poetry had given from Pervâne Bey's magazine, called as Perane Bey mecmuası and one porty had given from Mecmuâ'u'n-nezair that owner this magazine Edirneli Nazmi. In addition to this, the poems mentioned above will be established in connection with the previous poems and some determinations about the literary personality of Firaki will be made.

Kelime, bir ya da birkaç heceden oluşan dil birimleridir. Kelimeler cümle ya da cümle üstü birlikler içerisinde başka kelimelerle yan yana geldiğinde değişik anlam katmanları oluşturmaktadır. Bunun yanında tarihsel olarak da kelimelerin anlamları zamanla değişmiş ve bu değişme neticesinde eski edebî metinlerin anlamlandırılması bir hayli zorlaşmıştır.
Bu çalışmada XVI. yüzyılın sıra dışı şairi olarak tavsif edilen Azîzî’nin Dîvân’ı ve İstanbul Şehrengizi’nin bağlamlı dizini ve işlevsel sözlüğü hazırlanmıştır. Şairin şiirlerindeki kelimelerin diğer kelimelerle olan ilintisi tespit edilmiş ve ortaya çıkan zengin mana katmaları şiirdeki bağlama göre anlamlandırılmıştır.
Bu çalışmada Azîzî’nin Dîvân’ı ve İstanbul Şehrengizi ele alınmış, Azîzî’nin kelimelere yüklediği anlamların en doğru şekilde tespit edilmesi amaçlanmıştır. Böylece şairin kelimelerindeki anlamlar bağlamlı olarak incelenmiş, XVI. yüzyılın söz varlığına ve leksikoloji literatürüne katkı sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Azîzî, Dîvân, İstanbul Şehrengizi, Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük, XVI. yüzyıl.

The words are a peace of language which consist of one or more syllables. When the words are adopted variously in sentential unities, several sematic stratums compose diversely.  Besides, the semantics of languages have changed in times historically and and as the result of that it is very compulsion to comprehend the old literary texts.
In this work, a concordance and functional lexicon of “Divan” and “İstanbul Sehrengizi” by Azizi, who is mentioned as the unusual poet of the 16th century, are disposed. The connection between his vocabulary in poetry and other words in general is confirmed, and these substential semantic stratums are interpreted according to the context of the poem.
The main purpose of this work is confirming the meanings of the words which Azizi created in his poetry in the most correct way. Thereby, the meanings of the poet’s words are discussed contextually, making a contribution to vocabulary existence of the 16th century. Besides, with the help of word contexts in poems, the works of Azizi which are mentioned here are analysed. And finally, this work is supposed to make a contribution for lexicology in litarature.

Keywords: Azizi, Divan, Istanbul Sehrengizi, Concordance and Functional Glossary, 16th century.

XV. yüzyıl, Necâtî, Avnî, Adlî, Mihrî Hatun, Mesihî, Hamdullah Hamdî gibi önemli şairlerin yetiştiği bir devirdir. XVI. yüzyılın sanat anlayışına zemin hazırlayan bu yüzyılın şairleri arasında asıl adı İsmail olan Kemâl Ümmî de bulunmaktadır.
Kemâl Ümmî, Anadolu sahasında tekke tasavvuf edebiyatı çizgisinde ilerlemiş mutasavvıf bir şairdir. Şairin, Türkiye’deki kütüphanelerde otuzdan fazla el yazması olan Dîvân’ının dışında müstakil olarak kaleme aldığı eserleri de bulunur. Bunlar arasında Risâle-i Vefât, Risâle-i Îmân ile büyük çoğunluğu şairin Dîvân’ı içinde yer alan Kırk Armağan adlı mesnevisi vardır. Didaktik mesneviler içerisinde kabul edilebilecek olan bu mesnevilerde şair, dinleyen ve okuyan kesimi doğru yola yönlendirecek tavsiyelerde bulunur.
Bu mesnevilerden Kırk Armağan, eserin üslubu ve dili yönüyle diğerlerinden daha fazla dikkat çekmektedir. Eser bazı kaynaklarda Kırk Hadis türünün ilk örnekleri arasında gösterilirken bazı kaynaklarda bir hadisin şerhi olarak değerlendirilmiştir. Mesnevide şair, ölümünü isteyen bir adam ile Hz. Muhammed arasında geçen konuşmayı anlatır ve ikisi arasında geçen uhrevi seyahati gözler önüne serer. Bu yolculuk on menzil üzerine kurulmuştur. Her menzilde ölümünü isteyen adamın hazırlaması gereken dörder armağan bulunur. Eser bu sebepten Kırk Armağan adını taşır. Kırk Armağan, 210 beyitten oluşmasına rağmen olay, zaman, kişi ve mekân gibi tahkiye unsurlarının tamamını içinde barındırmaktadır.
Çalışmada Kırk Armağan’ın Türkiye’deki kütüphanelerde tespit edilmiş üç nüshası tenkitli metin olarak hazırlanmış, beyitler nesre çevirileriyle sunulmuştur. Metin Eski Anadolu Türkçesinin dil özellikleri bakımından incelenmiştir. Metinde geçen atasözleri, deyimler tespit edilmiş, söz varlığına değinilerek dil araştırmacıları için katkı sunulmaya ve eserin türü konusunda yeni bir görüş geliştirilmeye çalışılmıştır.

ÖZET Arapça "öğüt" anlamına gelen nasaha kelimesi ile Farsça "mektup" anlamına gelen nâme kelimesinin birleşimiyle oluşan nasihatname; okuyanı ya da dinleyeni daha iyi bir yere ulaştırma, toplumda dürüst ve ahlaklı fertler oluşturma gayesiyle yazılmış ahlak kitaplarıdır. Türkiye'de ve dünya kütüphanelerinde müellifi bilinen ya da bilinmeyen pek çok nasihatname/pendname kitabı bulunmaktadır. Türklerin bilinen ilk edebi metinlerinden Köktürk Abideleri başta olmak üzere Karahanlı döneminde yazılan Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig'i ve Hoca Ahmed Yesevi'nin hikmetli şiirlerinin yer aldığı Divan-ı Hikmet adlı eseri nasihatnamelerin Türk edebiyatındaki ilk örnekleri sayılmaktadır. Nasîhat ve İbret mine'd-dünyâ sonunda mahlas ve temmet kaydı bulunmaması ayrıca metnin yarıda kesilmesi sebebiyle tamamlanmamış bir nasihatname eseri olduğu söylenebilir. Müellif, metinde okuyana veya dinleyene Allah'a hamd ü senalar etmeyi, riyakârlığı terk etmeyi, dünyanın kalıcı olmadığını ve burada vaktini boşa harcamamak gerektiğini tavsiye etmektedir. Bu çalışmada Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait olduğu tespit edilen müellifi meçhul nasihatnamelerden olan Nasihât ve İbret mine'd-dünyâ adlı eserin dil ve edebiyat açısından özellikleri incelenip transkripsiyonlu metnine yer verilecektir. ABSTRACT The nasihatnama, which is formed by the combination of the word "nasaha", which means advice in Arabic, and the word "name", which means letter in Persian, arel moral books written with the aim of bringing the reader or the listener a better place, and creating honest and moral individuals in the society. Turkey and the world in which a library or unknown author knows many nasihatnama/pendnama books are available. Divan-ı Hikmet, which includes the wise poems of Yusuf Has Hacib's Kutadgu Bilig and Hoca Ahmed Yesebi, written in the Karahanlı period, especially the Kokturk monuments, which are the first inscriptions of the Turks, are considered to be the first examples of advices in Turkish literature. This text is thought to be an incomplete work due to the pseudonym and temmet, the end or fnish record in Turkish manuscript, record at the end of the work and interruption of the text. The author advises the reader or listener in the text to preise god, in Arabic Allah in Turkish Tanrı, abandon hypocrisy, and the world is not permanent and not waste time here. In this work, the transcribed text of Nasîhat ve Ibret mine'd-dunya, a counsel with an unknown author, which is understood to belong to the perion of Old Anatolian Turkish, and its features in terms of language and literature will be included.

İstanbul'da dünyaya gelen Nilgün Marmara, yaşadığı dönemde anlaşılamamış ve bunun neticesinde psikolojik sorunları yüzünden intiharı tercih etmiştir. 80'li yılların şiirinin iyi bir temsilcisi olması ruhsal problemlerinden değil, şiirlerindeki imgelerin kullanım biçimi olduğu araştırmacılar tarafından belirtilmiştir. Bu anlamda şairin şiirlerde kullandığı imgeler, klasik şiirimizin son dönemindeki Hint üslûbunun gerekliliklerine de uymaktadır. Öyle ki Hint üslûbunda görülen sıra dışı kavramlar, şairin hemen hemen her şiirinde bulunmaktadır. Pembe sevgili, kara tamlama, pembe umutlu bir ihtimal, yeşil çığlık gibi imgeler, Türk şiirinin alışılmamış bağdaştırma denilebilecek kavramlara örnek olarak gösterilebilir. Nilgün Marmara'nın kullandığı imgeler, kimi zaman şairin şiirini anlama noktasında okuyucuyu/dinleyiciyi zorlamaktadır. Bu çalışmada şairin imge dünyasını anlamaya çalışırken renklerden ne ölçüde istifade ettiği ve renklerin şair için önemi belirlenmeye çalışılacaktır. Çalışma yapılırken şairin sadece Daktiloya Çekilmiş Şiirler adlı eseri incelenmiş ve fişleme metodu kullanılmış şairin kullandığı renkler tasnif edilmiştir. Elde edilen veriler metinler arasılık ve bağlamsal yönteme tabi tutulmuş, Marmara'nın renk dünyası anlaşılmaya çalışılmıştır.

Müellifi bilinmeyen ve birtakım nasihatleri içeren eser. Nasîhat ve İbret Mine'd-Dünyâ, mesnevi nazım şekliyle 104 dört beyit uzunluğunda bir nasihatnamedir. Nasihatlerin aniden kesilmesi ve mahlasın bulunmaması sebebiyle manzumenin sonunun eksik olduğu anlaşılmaktadır. Metin aruzun "fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün" kalıbıyla yazılmış, ancak bazı beyitlerde ahengi değiştirmek için "mefâ'îlün mefâ'îlün fe'ûlün" kalıbı da kullanılmıştır. Eski Anadolu Türkçesinin son döneminin ait fonetik ve morfolojik imla hususiyetleri taşıması, ayrıca yer aldığı mecmua içerisinde Kaygusuz Abdal (ö. 1444), Eşref-zâde (ö. 1469) ve Kemal Ümmî (ö. 1475) gibi 15. yüzyıl şairlerinin şiirlerinin bulunması eserin 15. yüzyılda kaleme alınmış olabileceğini düşündürmektedir. Nasîhat ve İbret Mine'd-Dünyâ, klasik mesnevilerde olduğu gibi Allah'a hamd ve peygambere salavatla başlamaktadır. Üç başlıktan oluşan nasihatnamenin birinci ve ikinci beytinde şair, kendisini Hz. Muhammed'in ümmetinden bir kul olarak yarattığı için Allah'a şükretmektedir. Ardından eseri, okuyanın kendine dua etmesi için yazdığını belirtmekte ve dünyanın ibret alınması gereken bir yer olup içindeki her şeyin Allah'ın birliğine delil oluşturduğunu söylemektedir. Dünya lezzetleriyle övünülmemesi ve kendisinden nasihat alınması gerektiğinden bahsetmektedir. Dokuzuncu ve onuncu beyitte eşref-i mahlûkat olarak insanı ele almaktadır. Şaire göre insanın eşref-i mahlûkat oluşunun sebebi, Allah'ın dünya içerisinde insanı hususi olarak yaratması, ona akıl ve ilim vermesidir. Bu ifadeyle şair, aklın ve ilmin insan için önemine dikkat çekmektedir. Tek nüshası İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphanesi, Muallim Cevdet Yazmaları, K328 numaralı mecmuanın 1b-7a varakları arasında bulunan manzumenin çeviri yazılı metni, şekil, muhteva ve dil özellikleri incelenerek yayımlanmıştır (Altınova 2021). Madde Yazarı: Öğr. Gör. MEHMET ALTINOVA Yayın Tarihi: 03/03/2022 Eserden Örnekler Nasîhat ve İbret Mine'd-Dünyâ Bir nasîhat dahi işid ey fetâ Dinler-isen cânunı cânlar kata Dünye hâlin bir dahi söyleyelüm Nice dürlü hâl beyân eyleyelüm İşbu halkun kimi olmış pâdişâh Kimi urmış başına zerrîn külâh Kimi adl-ile niçe donlar biçer Kimi zulm-ile niçe kanlar içer Kimi olmış devlet-ile hoş nebî Kimisi olup ana olmış velî Kimisi olmış sahâbâ-yı kirâm Kimisi olmış hem ulu hem fihâm Kimisinün toptolu içi taşı İlm-ile hem zühd-ile alnı başı (Altınova 2021: 233-234) Kaynakça

Lakab ana n'ola dinilse Tûbâ Bu madde Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü Projesi kapsamında hazırlanmıştır. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/eyup-sehr-engizi-lebibi bağlantısı üzerinden ulaşılabilir. 24.03.2022 17:45 Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/eyup-sehr-engizi-lebibi 2/2 Anı a'lâ yaratmış Hak Te'âlâ Der-vasf-ı Hâcî Şâh Biri Arpacı-zâde Hâcî ismi Ser-â-pâ nûrdur gûyâ ki cismi Olanlar vaslına cân-ıla râgıb Tavâf-ı Ka'be-i kûyına tâlib Açılmaz goncaveş vardur hicâbı Alamaz kimse agzından cevâbı Der-vasf-ı Kâsım Şâh Mu'arrifdür biri Kâsım ana nâm Kamu evzâ' u etvârı dil-ârâm Anun reftârı bir yirde bulınmaz Şeker güftârı hod ta'rîf olınmaz (Koncu 2013: 467).