Fellers
|
Dä Artikel behandelt den Ort Falera. Für andere Bedeutungen siehe Falera (Begriffsklärung). |
| Fellers (Falera) | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Graubünde (GR) |
| Region: | Surselva |
| BFS-Nr.: | 3572 |
| Poschtleitzahl: | 7153 |
| Koordinate: | 736741 / 184765 |
| Höchi: | 1'220 m ü. M. |
| Flächi: | 22.36 km² |
| Iiwohner: | 637 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Website: | www.falera.net |
 s Dorf vo obe gsee | |
| Charte | |
 | |
Fellers (uf Rätoromanisch: Falera) isch e Gmaind vom Kanton Graubünde.
Geografy
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Gmaind lyt in dr Region Surselva. S Dorf isch uf ere Gländterasse, wo uf dr Nordsyte über em Daal vom Rhy lyt.
Dr Gmaindbann goot vo dr Gländkante, dr Gonda, obena Sagens und Schleuis über d Fälder bim Dorf und s Gebiet vo de Mäiesäss Cavarschons und Cursius bis ufe zu de Alpe Alp Dado und Alp Dadens, und den no wyter gäge Norde über de Bärgchamm mid em Crap Sogn Gion – was uf Tüütsch ”Schtäi vom häilige Johannes“ häisst – und em Sialagroot is Bärggebiet vo de Fuorcla ufe. Dr nördlechscht Punkt vo dr Gmaind isch ufem Chly Vorab (Vorab Pign) mit 2896 Meter über Meer. Dr Vorabgletscher uf dr Nordsyte vom Chly Vorab isch usserhalb vom Gebiet vo Fellers uf em Bode vo dr Nochbergmaind Laax und vo dr Gmaind Glarus Süd. En grosse Deil vom wytume berüemte Schygebiet vom Crap Sogn Gion isch im Gmaindbann vo Fellers.[2]
Rund um s alte Dorf sind im 20. Jaarhundert Gruppe vo Feriehüüser entstande.
D Nochbergmainde vo Fellers sind Ilanz/Glion, Laax, Sagens und Schleuis.
Spraach
[ändere | Quälltäxt bearbeite]No hüt redet di meischte Lüüt vo Fellers als Mueterspraach Rätoromanisch, und zwar s Idiom Sursilvan oder Oberländer Romanisch.
Ane 1998 hat s Rätoromanische Radio z Fellers mit em Mannechoor ”Chor viril Falera“, wo ane 1898 gründet worden isch,[3] e romaneschi Sändig uufgnoo und uf CD useggä, wo ghäisse het «Falera suna e conta» (uf Düütsch: ”Fellers töönt und singt“).[4] 2017 het me z Fellers s romanische Bezirksgsangsfescht vo dr Surselva duregfüert.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Uf em Hügel Muota grad bim Dorf zue het me d Räschte vomene chlyne Dorf us dr Bronzezyt und dr Ysezyt gfunde, und derby en uffellegi Gruppe vo grosse Steine, vo ”Megalithe“, wo deil Lüüt dänket, es sig einisch wyt zrugg in dr Urzyt en Kultort gsi, wo vilech mit emene früene Sunekult chönt z tue gha haa.
S Dorf Falariae chunt im Tschtamänt vom Churer Bischof Tello vo ane 765 s erscht Mol vor.
Am Rand vo dr Gmaind überem Schleuiser Tobel stoot d Ruine vo dr Burg Wildebärg, wo uf Romanisch Chischlatsch häisst. Vo dr alte Burg, wo uf zwäi Hügel gstanden isch, sind hüt fasch keine Spuure me z gsee. D Herre vo Wildebärg sind es alts Adelsgschlächt vo dr Surselva gsi. Si hend au Bsitz im Engadin gha und sind zytewys d Vögt vo de Chlöschter Disentis und Pfäfers gsi.
Bim Hügel Muota, chly usserhalb vom Dorf, stoot di alti Chile vo Fellers, wo au s Wappebild vo dr Gmaind git. Gwüss isch a dere Stell scho d Chile in dr Karolingerzyt gsi, und derno au die, wo ane 1045 in ere Urkunde erwäänt isch und scho denn s Patrozinium vom heilige Remigi gha het; dä häisst uf Romanisch ”Sogn Rumetg“. Die hütigi Chile isch im 13. Jaarhundert bout und im 15. und im 18. Jaarhundert deils veränderet worde. Si het schöni Wandmolereie us dr Barockzyt. Ane 1903 het dr Architekt August Hardegger vo Sanggale im Dorf di nöi Chile bout, wo em ”Härz Jesu“ gweit isch und sider als Pfarchile dienet.
1959 isch dr Vercheersveräin vo Fellers gründet worde. Drü Jaar spöter sind di erschte Schylift am Crap Sogn Gion bewiliget worde, 1968 isch d Säilbaan vo Laax ufe Crap Sogn Gion fertig gsi und sid 1974 chamer vo Fellers us mit eme Sässellift ufs Mäiesäss Curnius faare. I de spötere Zyt sind im Bärggebiet rund um e Sialagroot no mee Bärgbahne dezuecho. E Säilbaan gaat uf d Stazioon Crap Masegn, wo s Bärgestaurant ”Elephant“ isch.[5] Dr Schiylift vo dr Alpt Ruschein us chunt ganz zoberscht uf s Gebiet vo Fellers,[6] und mit de höchschte Baane i dr Nochbergmaind Laax chunt mer bis zum Vorabgletscher und zum Laaxer Stöckli ufe. 1996 isch di ”Wyssi Arena“ gründet worde, und ane 2000 hend Fellers, Flims und Laax di gross Organisazioon bildet, wo s Feriegebiet gmäinsam füert, im Winter mit em Name Laax und im Sumer under em Leibel Flims.
Bilder
[ändere | Quälltäxt bearbeite]-
dr alt Dorfchärn vo Fellers, im Hindergrund d Chile vom häilige Remigi, im Wald Muota hindedra sind d Dörfer us dr Urzyt gsi, linggs vo dr Chile sind ufem Fäld die uralte Schteine ufgräit -
d Härz Jesu-Chile -
s Schuelhuus -
s Kulturzäntrum -
Bärgbaane am Crap Sogn Gion im Sumer 1977 -
Bärgstazioon Masegn -
Bärgstazioon Crest la Siala -
Romaneschi (und ei düütsche) Wägwyser -
Archäologypark Muota
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Ignaz Cathomen, Giusep Venzin: Falera St. Remigius. Passau 1991, ISBN 3-927296-35-X.
- Ignaz Cathomen, Isidor Winzap: Falera. Die Geschichte und Entwicklung eines Bündner Bergdorfes. Gemeinde Falera, Falera 2002.
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Falera – Sammlig vo Multimediadateie- Website vo dr Gmaind Fellers
- Adolf Collenberg: Falera. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Fuessnoote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ Schygebiet vom Crap Sogn Gion uf laax.com
- ↑ Chor viril Falera uf falera.net
- ↑ Chor viril Falera uf pleiv-laax-falera.ch
- ↑ Elephant uf daselephant.ch
- ↑ Bilder vom alte Sässellift vo dr Alp Ruschein uf bergbahnen.org
