Politieke filosofie
Politieke filosofie is die studie van onderwerpe soos politiek, vryheid, geregtigheid, eiendom, regte, wetgewing en die toepassing van 'n regskode deur gesag: wat die voorgaande presies sou wees, hoekom of selfs óf dit nodig is, en wat, indien enigiets, 'n legitieme regering sou uitmaak, watter regte en vryhede dit moet beskerm, benewens die redes daarvoor, watter vorm dit moet aanneem en waarom, die onderskeid tussen die verskillende politieke magte (Trias politica), wat die wet is, en watter pligte die burgers aan 'n wetlike regering verskuldig is, indien enige, en onder watter omstandighede dit wettig omvêrgewerp mag word, indien ooit. Ander sake waaroor die politieke filosowe nadink is onder meer die konstruksies van mag, leierskap en deelname aan gesag sowel as die analise en agtergrond van groot politieke stelsels soos demokrasie, kommunisme en kapitalisme.
Die gebruik van die term politieke filosofie kan ook verwys na 'n bepaalde filosofiese opvatting oor die wese of doel van die gemeenskap of staat. Dit kan soms gebruik word as 'n sinoniem vir 'politieke siening'. Die onderskeid wat soms tussen sosiale filosofie en politieke filosofie gemaak word, is meer 'n kwessie van die toevallige studierigtings op universiteite as inhoudsverskille; die grens tussen beide is vaag. Aan baie universiteite en vir baie filosowe bestaan die onderskeid ook nie. Ook oorvleuel dit op sekere punte met die regsfilosofie, waar die regsfilosofie ditself op wetgewing as sodanig rig (byvoorbeeld wat wette regverdig maak), terwyl politieke filosofie eerder die rol van die reg in die breër politiek plaas. Verder hang die politieke filosofie van 'n filosoof ook dikwels saam met sy opvattings oor etiek en wysgerige antropologie.
In die omgangstaal verwys die term "politieke filosofie" dikwels na 'n algemene siening, of spesifieke etiek, politieke geloof of houding rakende politiek, wat nie noodwendig tot die tegniese uitvoering daarvan of die filosofie behoort nie. In kort is politieke filosofie die aktiwiteit, soos met alle filosofie, waardeur die konseptuele strukture onderliggend aan konsepte soos die voorgenoemdes, ontleed word in terme van hulle geskiedenis, doelwitte, ewolusie en die derglike.[1]
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die Oudheid
[wysig | wysig bron]
Die Chinese politieke filosofie gaan al terug tot die tydperk van die Lente en die Herfs (in China), en is so terug te vind by Konfusius in die sesde eeu voor Christus. Dit het ontstaan as reaksie op die sosiale en politieke onrus tipies vir hierdie tydperk en die tydperk van die Strydende State. Die groot filosofieë van daardie tyd - Konfusianisme, legalisme, mohisme, Nongjia en Taoïsme - het elk 'n politieke aspek in hul filosofie. Filosowe soos Konfusius, Mengzi en Mozi het veral aandag vir die skep van politieke eenheid en stabiliteit via hul filosofie. Konfusianisme pleit vir 'n hierargiese, meritokratiese staat, gebaseer op empatie, lojaliteit en interpersoonlike verhoudings. Die legalisme verdedig 'n sterk outoritêre regering, gebaseer op drakoniese strawwe en wette. Daarteenoor staan dan weer die mohisme wat veral pleit vir 'n gemeenskaplike en sentrale bestuur gefundeer op beginsels as spaarsaamheid en asketisme. Volgens die Nongjia is dit ideaal weer kommunalisme en egalitarisme. Die stroming van die Taoïsme dink dan weer in die rigting van 'n soort proto-anargisme. Tydens die Qin-dinastie was die legalisme die dominante filosofie, maar is tydens die Han-dinastie vervang deur die konfusianisme. Hierdie filosofie bly dominant totdat China in die 20ste-eeu tot die staatskapitalisme oorgegaan het.
Die Westerse politieke filosofie ken sy begin by die Ou Grieke en meer spesifiek by Plato se Politeia in die vierde eeu voor Christus. Hierdie ou Griekeland word gekenmerk deurdat dit versnipperd was in Polise waarin vlugtig geëksperimenteer kon word met verskillende politieke strukture. Hierdie is deur Plato onderverdeel in vier kategorieë: timokrasie, tirannie, demokrasie en oligargie. Ander sentrale werke binne hierdie Griekse filosofie was Aristoteles se Ethica Nicomachea en Politika. By beide filosowe word die politieke denke oorheers deur die destydse staatsindeling. Daar word nie gepraat oor regte state nie, maar net oor die Polis. Aristoteles sien byvoorbeeld die stadstaat as die perfekte staatsvorm en direk voortvloeiend uit die aard van die mens: die mens is naamlik van nature 'n sosiale wese.
Na Plato en Aristoteles sou veral deur Alexander die Grote, aan wie Aristoteles nog les gegee het , die Polis van die kaart laat verdwyn en vervang word deur 'n ware staat waar die verskillende stede onder 'n sentrale bestuur plaas word. Nog sterker het hierdie unifikasie na vore binne die Romeinse Ryk wat werklik 'n wêreldryk gevorm het. Dit sou sy invloed hê op die Romeinse politieke filosofie, alhoewel dié verder ook sterk beïnvloed word deur die Stoïsisme, waaronder ook die bekende staatsman Cicero. Belangrik is onder andere sy werk De republica (Die Staat) en De legibus (oor die Wette) waarin hy praat van die ideale staat en oor Romeinse reg. 'n Ander belangrike stoïstiese politiek filosoof was Marcus Aurelius, wat self 'n Romeinse keiser was.
Middeleeue
[wysig | wysig bron]
Die politieke filosofie in Europa word in die middeleeue sterk beïnvloed deur die Christendom. Een vroeë voorbeeld hiervan is die kerkvader Augustinus van Hippo. Die vroeë Christelike filosofie van Augustinus word ook sterk beȉnvloed deur die werk van Plato. Die groot verskuiwing van hierdie Christelike filosofie bestaan uit die tempering van die Stoïsistiese filosofie en die Romeinse regverdigheidssideaal, en 'n groter klem op die idee van vergifnis. Hy het, grotendeels vanuit die idee van die erfsonde, die optimisme van Plato en Aristoteles gebruik as wat die mense die perfekte lewe kan bied deur die ideale staat te organiseer. Die belangrikste werk wat Augustinus op die vlak van politieke filosofie geskryf het, was die De civitate Dei.
Ook die middeleeuse skolastikus Thomas van Aquino het hom sterk besig gehou met politieke filosofie en regsfilosofie. Hy het veral die verskillende soorte wette wat moontlik is, ondersoek. So is daar volgens Thomas vier soorte wette, naamlik God se kosmiese wette, God se geskrewe wette, natuurlike en universele wette wat deur die rede gestuur word en menslike wette spesifiek opgestel vir tasbare situasies. Daarbenewens ontwikkel hy in sy Summa Theologica ook die idee dat 'n koning wat as 'n tiran regeer in werklikheid geen ware koning was nie en onttroon kan word. Dit het ook teruggekom in die Magna Carta, wat ook gedurende die middeleeue ontstaan het. Ook van invloed was die Engelse biskop Johannes van Salisbury.
Midde-Ooste
[wysig | wysig bron]Ook die opkoms van die Islam, gebaseer op die Koran en die profeet Mohammed, sorg vir 'n sterk verskuiwing in die politieke denke, ten minste rondom die Middellandse See en in die Midde-Ooste. Die Arabiese filosofie lê veral die nadruk op die verhouding tussen wetenskap en godsdiens, en die noodsaaklikheid van ijtihad ( interpretasie van die Koran) om die waarheid te vind. In die Weste word egter veral gekyk na hoe die politieke filosofie na vore gekom het by die groot denkers van die Arabiese filosofie, soos Al-Kindi, Al-Farabi, Avicenna, Averroes en Ibn Khaldun. Dit is veral hierdie laaste filosoof wat belangrike bydraes gelewer het tot die politieke filosofie. So beroep byvoorbeeld die hedendaagse filosoof Ernest Gellner hom op Ibn Haldun se definisie van regering as "n instituut wat alle onreg vaardighede van 'n ander soort as wat hulle self veroorsaak, voorkom" as die beste geformuleerde definisie binne die politieke filosofie. Volgens Ibn Khaldun moes die staat beperk word tot 'n minimum en slegs bestaan as 'n noodsaaklike kwaad, naamlik in die vorm van die beperking van die vryheid deur die vryheid van andere. Ook word daar wel gekeken na die spesifieke mag denke soos wat by die Islamitiese denke voorkom met begrip soos sultan en oemma.
Europese Renaissance
[wysig | wysig bron]Tydens die Renaissance ontstaan die eerste sekulêre politieke filosofie, terwyl hulle in die middeleeue nog die teologie dien. Die vernaamste politieke denker tydens die Renaissance was die Italiaanse filosoof Niccolò Machiavelli, wat sy filosofie veral uitgespel het in Il Principe, postuum gepubliseer in 1532. 'n Ander vooraanstaande politieke werk van Machiavelli is Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio. Beide werke het 'n sterk invloed gehad op die verdere politieke denke. In hierdie werke stel Machiavelli 'n pragmatiese en konsekwente opvatting van politiek uiteen. Goed en kwaad word gedefinieer in terme van wat nuttig is en wat is nie om 'n bepaalde doel te bereik, en dus in terme van magsbehoud. Bedrog en hardhandige onderdrukking is soms nodig as dit tot die voordeel van die heerser in die konteks is. Ook die bekende filosoof Dante Alighieri het 'n werk geskryf De Monarchia (1310 - 1313) waarin hy 'n verdediging van die monargie uiteengesit het.
Die Engelse denker Thomas Hobbes het op hierdie idees gebou en het ook die begrip sosiale kontrak ontwikkel. Nie Machiavelli of Hobbes was ondersteuners van die gedagte dat die koning 'n soort goddelike reg gehad het om te heers nie, maar het in plaas daarvan vertrek van die inherente egoïsme van die mens. Daarom het Hobbes gepleit vir 'n sentrale leier, die Leviatan, wat die "oorlog van almal teen almal sou stop" en so orde instel.
Verder het die Engelse filosoof John Locke ook bygedra tot politieke filosofie, hoofsaaklik in sy werk, Two Treatises of Government (1689). Soos Hobbes vertrek Locke van 'n sekere natuurlike toestand waarvolgens die individue dan 'n sosiale kontrak met mekaar sluit. Hy het egter 'n absolute heerser as onnodig gesien, want hy was oortuig dat daar sekere natuurwette was wat saam met 'n rasionaliteit in die mens self tot goeie bestuur sou lei.
Die Nederlandse filosoof Baruch Spinoza het ook betrokke geraak by politieke kwessies. Hy is die bekendste vir sy Tractatus theologico-politicus (1670). Hierdie werk was 'n pleidooi vir vryheid van uitdrukking en het demokrasie as die beste vorm van regering gesien. Hy het ook sterk gereageer op godsdienstige onverdraagsaamheid en bevraagteken die gesag van die Bybel en die sewentiende-eeuse dogma.
Verligting
[wysig | wysig bron]
Tydens die Verligting het baie nuwe politieke idees ontstaan oor die menslike toestand, die oorsprong van die staat en die wette. Daarbenewens het hulle omstreeks hierdie tyd ook met baie ander samelewings in aanraking gekom deur die verreikende Europese kolonialisme. Hierdie tydperk is ook gekenmerk deur 'n reeks revolusies en burgeroorloë, waaronder die Engelse Burgeroorlog, die Amerikaanse Revolusie en die Franse Revolusie. Hierdie grootskaalse konflikte was in 'n onderlinge interaksie met die groot politieke denkers van daardie tyd, soos Jean-Jacques Rousseau en John Locke.
Hierdie denkers was hoofsaaklik besig met twee sleutelvrae: aan die een kant het hulle gewonder hoekom en met watter motiewe mense hulself in samelewings organiseer, en aan die ander kant wat die beste vorm van regering behoort te wees. Dit het ook die konseptuele onderskeid tussen "staat" enersyds en "regering" aan die ander kant geskep. Die "staat" verwys hier na 'n reeks instellings waardeur mag verdeel word en die gebruik daarvan geregverdig word. Die regering verwys na die spesifieke groep mense wat hierdie instellings beheer en die wette neerlê waaraan alle mense van die samelewing gebind is. Hierdie onderskeid word ook vandag in die politieke wetenskap gevind, hoewel sommige politici, filosowe, historici en antropoloë argumenteer dat baie van die politiek ook buite die staat afspeel en daarenteen samelewings is wat nie as 'n staat georganiseer word nie, maar tog onder die politieke val.
Politieke en ekonomiese verhoudings binne die samelewing is ook sterk beïnvloed deur hierdie teorieë; Byvoorbeeld, die gilde het invloed verloor en is vervang deur klassieke liberalisme en vryemark denke. Die Katolieke oorheersing binne die teologie is ook oorwin deur die Protestantse Kerke, wat elkeen met 'n spesifieke nasie staat geassosieer het en Latyn deur sy eie volkstaal vervang het. 'n Belangrike en invloedryke werk was De l'esprit des lois (1748) deur die filosoof Charles de Montesquieu. Hierin het hy, as een van die eerste denkers, die trias politica verduidelik en die bestaande politieke stelsels van daardie tyd uiteengesit.
Die Verligting, ten minste in Frankryk, is ook sterk gekenmerk deur 'n aanval op geloof, veral die Christendom. Die publikasie van Denis Diderot en Jean d'Alembert se Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers was een van die voorste werke van die tyd. Dit was egter Voltaire wat die voorste kritikus van die Kerk in Frankryk was. Terselfdertyd was daar ook 'n konserwatiewe teenreaksie teen die Verligting. Dit is duidelik, byvoorbeeld, in die werk van Edmund Burke. In Reflections on the Revolution in France (1790) het hy die idee van populêre soewereiniteit sterk teengestaan.
Moderne Tyd
[wysig | wysig bron]
As gevolg van die Industriële Revolusie het 'n parallelle revolusie plaasgevind in politieke denke. Sterk prosesse van verstedeliking en kapitalisme het veroorsaak dat die klassieke samelewingsstrukture geweldig verander het. In reaksie op hierdie industrialisering van die samelewing het byvoorbeeld sosialisme ontstaan en later kommunisme en marxisme. Dit is eers ontwerp deur utopiese sosialiste soos Charles Fourier en Pierre-Joseph Proudhon, maar die beweging het slegs sterk internasionale invloed verkry deur die werk van Karl Marx en Friedrich Engels.
Sentraal tot Marx se denke was die filosofie van Georg Wilhelm Friedrich Hegel , verduidelik in sy fenomenologie van die Gees. Hierin beweer Hegel dat daar effektiewe vordering in die samelewing is. Trouens, dit het afgekom dat die Wêreldgees uiteindelik selfbewustelik kom, eers deur die mens, die samelewing, later deur godsdiens, kuns en uiteindelik filosofie. Dit is Hegel se werk wat hierdie hele proses van selfbewustheid afsluit. Marx bou voort op hierdie denke. Hy beskou dit egter nie as idealisties nie, en stel dit as historiese materialisme. Daar is nog 'n doeltreffende proses in sy geskiedenis, maar hierdie keer word dit deur die materiële en ekonomiese situasie van die samelewing gedryf. In die 20ste eeu sal hierdie kommunistiese denke verder ontwikkel word deur Vladimir Lenin, Mao Zedong, Hồ Chí Minh en Fidel Castro.
Nog 'n politieke beweging wat in hierdie tydperk ontstaan het, was utilitarisme, wat die eerste keer uitgewerk is deur Jeremy Bentham en John Stuart Mill. In teenstelling met Marxisme was utilitarisme positief geassosieer met die opkomende laissez-faire denke van ekonome soos Adam Smith en David Ricardo. Die doel van etiek en in 'n breër sin, die politiek, volgens utilitarisme, was om algemene geluk te bevorder. In die denke was dit gevolglik: iets is goed as die gevolge goed is. Mills se werk On Liberty (1859) word beskou as 'n klassieke verdediging van liberalisme waarin hy onder andere die skadebeginsel formuleer. Daarbenewens het Mill ook The Subjection of Women (1869) geskryf, 'n klassieke werk in die feministiese filosofie. Hierdie werk is sterk beïnvloed deur die idees van sy vrou, Harriet Taylor Mill.
Ook van belang was die ontwikkeling van die evolusie-teorie deur Charles Darwin. Dit het politieke invloede gehad in die vorm van sosiale Darwinisme, met verteenwoordigers soos Herbert Spencer, wat uiteindelik selfs 'n invloed op die idees oor eugenetika gehad het.
Die Eerste Wêreldoorlog was die volgende skok in politieke denke, sekerlik ook omdat die Russiese Rewolusie van 1917 gelyktydig plaasgevind het, wat gelei het tot nuwe bewegings in kommunisme soos Leninisme en Luxemburgisme. Die Sosiaal-Demokrate, wat hul vir algemene verkiesing beywer het, het ook gedurende hierdie tyd ontstaan.
Kontemporêre Tyd
[wysig | wysig bron]
Gedurende die 20ste eeu het baie gebeure plaasgevind wat 'n sterk invloed op politieke filosowe en hul denke gehad het. Soos genoem het die Eerste Wêreldoorlog ook so 'n verskuiwing veroorsaak. Daarbenewens het die daaropvolgende krisisse, beide polities en ekonomies, soos die beursineenstorting van 1929, nuwe politieke reaksies veroorsaak. Veral in Duitsland, maar ook in die res van Europa was daar 'n konserwatiewe reaksie, byvoorbeeld met denkers soos Martin Heidegger en Carl Schmitt. Uiteindelik sal dit lei tot fascisme en nasionale sosialisme.
Na die Tweede Wêreldoorlog sou die politieke filosofie binne by 'n goot deel van filosowe soos veral binne die analitiese tradisie in die agtergrond verdwyn. Dit was hoofsaaklik te danke aan die skeptisisme onder hierdie filosowe oor die waarde en vermoë om groot normatiewe stelsels te ontwikkel. Die voorste voorbeeld was die logiese positivisme en die emosivisme van die Weense Sirkel . Uitsonderings kan gevind word in 'n beweging soos pragmatisme, waarin filosowe soos John Dewey steeds polities aktief was.
Geleidelik sal die politieke filosofie egter terugkeer na die toneel. Dit was deels omdat 'n aantal Europese filosowe na die Anglo-Saksiese wêreld geëmigreer het. Voorbeelde hiervan is Hannah Arendt, Karl Popper, H.L.A. Hart, Friedrich Hayek, Leo Strauss, Isaiah Berlin, Eric Voegelin en Judith Shklar. Hulle was self steeds politiek aktief en sou daardeur politieke denke onder inheemse filosowe stimuleer. Klassiek was The Open Society and its Enemies (1945) deur Popper, The Origins of Totalitarianism (1951) deur Arendt en twee konsepte van vryheid (1958) deur Berlin.
Politieke filosofie sou eers eers na die publikasie van John Rawls se A Theory of Justice (1971) herleef, waarin hy 'n alternatief vir beide kommunisme en utilitarisme uitgewerk het. Dat die politieke denke deur Rawls op die kaart teruggeplaas is, blyk ook uit die vinnige reaksie van Robert Nozick in sy boek Anarchy, State, and Utopia (1974) waarin hy 'n libertariaanse alternatief ontwikkel. Ook Ronald Dworkin en Philippe van Paris, gebaseer op Rawls, was betrokke by die politieke filosofie. Meer onlangs was daar egter ook sterk kritiek op hierdie liberale benadering tot die politiek. Voorbeelde van kritiek is onder meer by Catharine MacKinnon, Michael Sandel en Charles Margrave Taylor.
Nog 'n beweging binne die politieke analitiese filosofie was analitiese Marxisme, wat poog om klassieke Marxisme te hervorm en op ekonomiese teorieë soos rasionele keuse teorie en openbare keuse teorie te bou. Verteenwoordigers hiervan was Jon Elster en John Roemer.
Binne die kontinentale filosofie het die politieke filosofie nooit belang ingeboet nie, en veral Marxisme het voortgegaan , hoofsaaklik deur 'n herlewing van Marx se filosofie deur die herontdekking van sy vroeë werk, die Parys-manuskripte. 'n Filosoof wat 'n sleutelrol daarin gespeel het, was Alexandre Kojève. Marxistiese invloed is byvoorbeeld baie merkbaar in die werk van Jean-Paul Sartre en Maurice Merleau-Ponty. 'n Groot bespreking wat nog hier gevoer word, was of kommunisme soos dit in die Sowjetunie bestaan het, ondersteun moet word of nie. Byvoorbeeld, filosowe soos Merleau-Ponty of Albert Camus sou kommunisme met die Sowjetunie verbreek, terwyl individue soos Sartre of Louis Althusser getrou aan kommunisme sou bly en die Sowjetunie sou aanhou ondersteun.
Dit was ook belangrik dat in die 1960's strukturalisme tot stand gekom het, wat verklaar het dat groot dele van die samelewing oorheers word deur onbewuste simboolstelsels. Dit is weerspieël in die politiek. Verteenwoordigers was die vroeë Michel Foucault, Claude Lévi-Strauss en Althusser. Die na-oorlogse optimisme oor kommunisme, wat in Mei 1968 uitloop, het sterk verminder met die begin van die verkrummeling van die mag van die Sowjetunie en sy konflik met China van Mao Zedong.
As gevolg van die afname van die invloed van kommunisme aan die een kant, maar ook die ontleding van die analitiese tradisie van politieke filosofie, het verskeie denkers wat as neomarxistiese of post-marxistiese beskryf kan word, ook in Europa verskyn: hulle neem sekere elemente van Marx aan, maar het met Marx se historiese materialisme gebreek en dit gekombineer met ander kulturele bronne van inspirasie. Die sentrale hiervan was die Frankfurt Skool en hul kritiese teorie met denkers soos Theodor W. Adorno, Max Horkheimer, Walter Benjamin, Herbert Marcuse en Jürgen Habermas. Hierdie denkers het Marx gekombineer met verskillende insigte uit die psigoanalise van Sigmund Freud. Poststrukturalisme kan ook geplaas word met denkers soos Gilles Deleuze, die latere Michel Foucault, Claude Lefort en Jean Baudrillard.
Opmerklik is ook die filosoof Jean-François Lyotard wat beskou kan word as die vader van die postmoderne filosofie. Konfronteer met verskynsels soos Auschwitz, Mei 1968, postkolonialisme en multikulturalisme, het Lyotard die einde van die "Groot Stories" en die begin van die postmoderne filosofie verkondig. Groot filosofiese stelsels soos by Marx was van nou af onwenslik en daar was eintlik net plek vir kleiner stories. Volgens Lyotard moet mens as 'n filosoof die onderdrukte in die samelewing getuig en ook alle stelsels binne 'n samelewing, soos die ekonomie of wetenskap, wys na hul eie grense. Dit was ook verwant aan die emansipasie van verskeie minderhede binne die samelewing, die vrou en die Afro-Amerikaners. In hierdie tyd het die feminisme en die burgerregtebeweging aan die lig gekom.
Onderwerpe
[wysig | wysig bron]Ideale staat
[wysig | wysig bron]
Een vorm van politieke filosofie is die ontwerp van 'n "ideale staat" of utopie, dikwels (maar nie altyd) geïnspireer deur 'n sosialistiese of kommunistiese ideologie, waarin sosiale teenstrydighede verdwyn het, burgers verenig en outomaties deugsaam is. 'n Filosoof wat bekend geraak het, is Thomas More, wie se boek Utopia vernoem is na die genre, wat ook 'n ooreenkoms met die verskynsel van geofiksie het: fantasie oor nie-bestaande lande. In hierdie werk, het More 'n ideale samelewing geskets met die weglating van alles wat hy in die destydse Engelse samelewing sleg vind, soos privaat eiendom, armoede, godsdienstige onderdrukking en oorlogvoering. 'n Soortgelyke utopie kan gevind word by Francis Bacon in sy Nova Atlantis (1627), wat veral klem plaas op tegnologiese vooruitgang.
Die denke oor die ideale staat is egter 'n baie ouer onderwerp. Bekend is byvoorbeeld die visie van Plato, uiteengesit in sy dialoog die '•'Politeia. Hier beskryf Plato hoe die ideale staat in drie groepe verdeel moet word:
- Die werkersklas: dit is die gewone mense en dek dus ook die grootste deel. Hierdie is verantwoordelik vir die ekonomiese aspek en voorsien die staat kos en goedere.
- Die wagte: dit is die soldate van die staat. Hulle is verantwoordelik vir veiligheid en beskerm die staat teen gevare.
- Die filosoof konings: die staat moet volgens Plato gelei word deur filosowe, omdat hulle slegs die uiteindelike wysheid het om aan die een kant te sien wat die ideale toestand en idees as geregtigheid is en aan die ander kant omdat hulle besef dat maglus en sulke begeertes net tevergeefs is.
In latere dialoë soos Wette breek Plato tot 'n mate met hierdie ideale beeld. Miskien sal daar nooit regtig daardie staatsmanne wees wat perfek is nie. Die tweede beste moontlike staat is een wat deur wette gelei word. 'n Groot kritikus van hierdie platoniese siening was Karl Popper, wat dit hoofsaaklik in sy werk The Open Society en Its Enemies (1945) verduidelik het. Hy het die alternatief van 'n oop samelewing voorgestel.
Ander denkers wat aan hulself die idee van 'n ideale staat voorgestel het, was vroeë sosialiste soos Saint-Simon, Charles Fourier en Proudhon in Frankryk. Na die Franse Rewolusie het hulle tot die besef gekom van die plooibaarheid van die samelewing. In hul werke beskryf hulle ook utopiese samelewings waarin die verreikende mededinging en slegte sosiale toestande, tipies van daardie tyd, afwesig sou wees. Baie van hulle het egter nie dit net by fantasie gehou nie maar gepoog, veral in die Verenigde State, om kommunes en gemeenskappe op te rig waarin hierdie vorme van regering gerealiseer sou word.
Deur Karl Marx was hulle, omdat hulle nie op die vermeende wetmatigheid van historiese materialisme staatgemaak het nie wat as utopiese en nie-wetenskaplike sosialiste beskou is. Marx self het sommige van die kenmerke van 'n toekomstige klaslose samelewing in sy werk Kritik des Gothaer Programms geskryf. Hy het nooit 'n werklike gedetailleerde bloudruk vir so 'n samelewing gegee nie. Dit moes ten minste een wees waar elkeen die goedere gehad het wat hy nodig gehad het, en sodoende is die hele konsep van private eiendom afgeskaf, sowel as die staat self
Mag, gesag en legitimiteit
[wysig | wysig bron]
Die konsep van mag is sentraal tot die politieke filosowe. Dit gaan hoofsaaklik oor vrae oor die oorsprong van mag, die verskillende vorme en ook die legitimiteit van mag; naamlik wat maak die regerende mag of gesag 'n wettige mag? Nog 'n belangrike aspek is die konsep van die staat se monopolie op die gebruik van geweld, waarin die staat die enigste is wat geweld wettig kan gebruik (via die weermag en die polisie). In die geskiedenis van die politieke denke was daar 'n verskuiwing in die legitimiteit van die regerende orde. Waar vroeë Christelike politieke denkers soos Augustinus van Hippo en Thomas Aquinas aangevoer het dat die politieke mag van God self gekom het en die koning dus met 'n droit divin (Godelike gesag) heerser was en daar godsoewereiniteit was, het dit in die Moderne Tyd na die mense verskuif; die legitimiteit van mag kom uit die goedkeuring van die volk (populêre soewereiniteit) en meer konkreet het dit ontstaan deur middel van 'n sosiale kontrak. Hierdie oorgang van legitimiteit sal ook sentraal wees in die werk van Marcel Gauchet, wat veral op die Christendom sal fokus as 'n godsdiens wat hierdie oorgang moontlik gemaak het.
Oorsprong en legitimering van mag
[wysig | wysig bron]Hierdie tema kom byvoorbeeld voor, met Thomas Hobbes in sy werk Leviatan (1651). Hobbes stel die oorspronklike posisie een wat gekenmerk word deur 'n "oorlog van almal teen almal". Maar deur selfbelang gedryf, het die verskillende mense wat aanvanklik in konflik met mekaar was, 'n sosiale kontrak onderteken waarin die mag oorgedra is na 'n sentrale figuur wat konflikte tussen die verskillende persone op 'n min of meer konsekwente wyse moes oplos.
Met Hobbes se opvolgers, soos John Locke en Jean-Jacques Rousseau, het die element van die sentrale monarg weggeval en mag oorgedra aan die mense self. Rousseau het byvoorbeeld aangevoer dat die mag gefundeer is op die volonté generaal. 'n Kontemporêre variant kan gevind word in die werk A Theory of Justice (1971) deur die Amerikaanse filosoof John Rawls. Hy begin met die gedagte-eksperiment van die sluier van onkunde: as mens nie geweet het waar, wanneer en hoe 'n mens in die samelewing sou eindig nie, hoe sou hierdie samelewing georganiseer word? Rawls sê dat hierdie mense dan sal kies vir 'n fundamentele gelykheid tussen alle mense met moontlike voordele vir die minder bevooregtes, soos gestremdes.
Trouens, dit het gelei tot 'n teenstrydigheid tussen liberalisme aan die een kant en republikeinisme aan die ander kant. Die liberale beklemtoon die onderskeid tussen die samelewing en die staat en fokus hoofsaaklik op die feit dat die mense beskerm moet word deur wette en respek vir die natuurlike regte van die mens. Die Republikeine sê daarenteen dat dit gaan om die vorming van 'n politieke geheel en 'n algemene wil. Die onderskeid tussen die samelewing en die staat verdwyn hier in die agtergrond omdat dit verklaar dat beide mag en politieke legitimiteit direk voortvloei uit die mense self. Denkers in die liberale tradisie is mense soos Robert Nozick terwyl Hannah Arendt en John Dewey eerder republikeinse is. Iemand soos Jürgen Habermas probeer 'n derde benadering uitwerk, wat beide wil kombineer, naamlik sy diskoersteorie.
'n Alternatief is nie om die legitimiteit van mag by die mense te plaas nie, maar om die monarg as 'n voldoende voorwaarde te sien. Dit het vroeg in die werk van Niccolò Machiavelli ontstaan wat in Il Principe 'n teorie uitbeeld oor hoe die monarg die beste mag kan behou. Meer algemeen is dit ook bekend as die posisie van Machiavellisme; die doel (om mag te verkry) heilig alle middele om daardie mag te verkry. Ook die filosoof Jean Bodin, wat 'n bietjie later geleef het, het in hierdie rigting gedink. Hy was ook die outeur van die term soewereiniteit, en in sy werk het hy die teoretiese grondslag van absolutisme gelê. 'n Meer kontemporêre voorbeeld kan gevind word in die filosofie van Carl Schmitt, wat moderne interpretasies van demokrasie en wet as die hoogste beginsel verwerp en pleit vir absolute soewereiniteit vir die magshebber.
Skeiding van die magte
[wysig | wysig bron]In sy werk De l'esprit des lois (1748) het die Verligtingsfilosoof Charles de Montesquieu gesê dat, om magsmisbruik te voorkom, die skeiding van magte of trias politica uitgevoer moes word. Met ander woorde, die drie verskillende magte moes geskei word: die wetgewer, die uitvoerende gesag en die regbank. Die drie magte moes dan mekaar kontroleer en verhoed dat een mag die oorhand kry.
Max Weber
[wysig | wysig bron]
Nog 'n denker wat baie konsentreer op konsepte soos mag was die sosioloog Max Weber. Eerstens het hy 'n onderskeid gemaak tussen mag en gesag. Die verskil tussen die twee is dat gesag impliseer ook dat die mens die mag wat uitgeoefen word, aanvaar. Dit beteken dat die gesag, in breë trekke, anders as mag, altyd gelegitimeer word.
Binne die konsep van gesag het hy drie vorme onderskei: tradisionele gesag, charismatiese gesag en rasionele regsgesag. Tradisionele en vroeëre samelewings was hoofsaaklik gebaseer op die eerste twee tipes, terwyl die moderne state eerder staatmaak op die derde tipe wat hulle dan verbind met burokrasie en goed gedefinieerde wette. Dit beteken egter nie dat tradisionele en charismatiese gesag nie meer algemeen in moderne state is nie: baie politieke loopbane vandag is gebaseer op die charisma van die politikus. 'n Ekstreme vorm hiervan het plaasgevind in fascisme, bekend onder die konsep statolatrie (om 'n afgod van die staat te maak).
Biomag en biopolitiek
[wysig | wysig bron]'n Onlangse ontwikkeling, hoofsaaklik deur Michel Foucault, is die ontwikkeling van begrippe soos biomag en biopolitiek. Hy brei hierdie konsepte hoofsaaklik uit in Histoire de la sexualité I: La volonté de savoir (1976). Foucault verstaan biomag as 'n variant van die magsbeweging (behalwe soewereine mag) waar mag nie soseer daarop gemik is om af te neem of dood te maak nie (deur belasting, doodstraf of oorlog), maar om die lewe produktief te maak (deur dissipline uit te oefen en sosiale beleid). Volgens Foucault het hierdie soort mag 'n noodsaaklike rol gespeel in die vorming van die moderne samelewing en kapitalisme en vanaf die 18de eeu. Meer ekstreme, maar duidelike vorme van biomag is eugenetika, die eenkindbeleid (China) en volksmoord.
Filosowe wat hierdie konsepte verder ontwikkel het, is Giorgio Agamben, wat hoofsaaklik die rol van die soewereiniteit en biomag in verskynsels soos Auschwitz ondersoek het, veral in boeke soos Homo sacer. Il potere sovrano e la nuda vita (1995) en Quel che resta di Auschwitz (1998). Michael Hardt en Antonio Negri kombineer hierdie konsepte van Foucault met insigte van uit L'Anti-Œdipe (1972) deur Gilles Deleuze en Félix Guattari. Hardt en Negri, soos Paolo Virno, voer aan dat kapitalisme 'n nuwe fase ingaan, naamlik die post-Fordisme, waarin biomag 'n belangrike rol speel. Nie net arbeid is volledig in die stelsel ingesluit nie, maar ook die taal en biologie van die mens (deur nuwe vorme van arbeid, soos bemarking en dienste). Hulle sien self vorms van biopolitiek, soos emigrasie of uittog, as moontlike middele van weerstand teen die kontemporêre kapitalistiese stelsel.
Vryheid
[wysig | wysig bron]Die term vryheid speel 'n belangrike rol by baie politieke filosowe. Dikwels is hulle ook bekommerd oor wat (politieke) vryheid inhou. 'n Mens moet dus hierdie soort vryheid streng onderskei van die vryheid soos dit in debatte oor vrye wil en determinisme voorkom. Ongeag of vrye wil bestaan, kan daar steeds politieke vryheid wees. Politieke vryheid word spontaan verwek as die vryheid om sekere dinge in die samelewing te doen. Dit is egter nie 'n ondubbelsinnige term nie en baie filosowe verskil in hul definisie van vryheid. Klassieke politieke vryhede is vryheid van godsdiens, vryheid van spraak, persvryheid, vryheid van assosiasie en vryheid van vergadering.
Miskien is die bekendste die analise van die konsep van vryheid deur Isaiah Berlin in sy werk Two Concepts of Liberty (1957). Hierin onderskei hy 'n positiewe en negatiewe vryheid. Positief en negatief moet verstaan word in die sin van die afwesigheid of teenwoordigheid van iets en bevat dus geen normatiewe oordeel nie. Negatiewe vryheid beteken dat die mens vry is van eksterne invloede. Byvoorbeeld, die staat straf nie wanneer sekere dinge gedoen word nie. Daar is dus geen druk van die regering nie. Aan die ander kant is daar die konsep van positiewe vryheid, wat beteken dat mense die vryheid het om sekere moontlikhede te aktualiseer. Dit is hierdie vryheid wat meer in lyn is met die bespreking van vrye wil en 'n mens vind hierdie siening onder andere met Jean-Jacques Rousseau. Byvoorbeeld, positiewe vryheid is die vryheid om jou droomreis te maak (die sosiale en ekonomiese moontlikheid bestaan). Alhoewel beide vorms konseptueel gedemonstreer kan word, is dit dikwels moeilik om dit in die praktyk te onderskei.
Die reg is ook belangrik met betrekking tot vryheid. Volgens die negatiewe opvatting van vryheid moet die regstelsel die vryheid van die burgers waarborg teen die willekeurige uitoefening van mag deur die staat. Die oppergesag van die reg word dan beskou as die belangrikste voorwaarde van politieke vryheid. As jy die positiewe siening meer volg, dan fokus mense op regte soos stemreg en petisie regte.
Geregtigheid
[wysig | wysig bron]Die konsep van geregtigheid is 'n uiters belangrike konsep vir baie politieke filosowe en word derhalwe weerspieël in die werk van die voorste filosowe. Soos met ander konsepte, was daar ook 'n verskuiwing deur die tyd. In antieke tye en die middeleeue is openbare geregtigheid hoofsaaklik bedink aan en getoets teen die natuurreg. Na die Hervorming het nuwe politieke teorieë egter ontstaan, en hoewel hulle aanvanklik sterk Christelik geïnspireer was, sou hulle geleidelik in meer sekulêre teorieë verander.
Plato en Aristoteles
[wysig | wysig bron]
Die filosoof Plato is een van die eerste filosowe wat betrokke is by geregtigheid en sal dan 'n blywende invloed op die res van die geskiedenis hê. In sy dialoog Politeia verduidelik hy sy siening van geregtigheid. Geregtigheid in die staat beteken vir hom dat alle persone die posisie beklee waarvoor hulle die beste geskik is. Hy aanvaar dus 'n fundamentele ongelykheid tussen die verskillende burgers. Justisie word deur Plato as stabiliteit verstaan; alle groepe van die samelewing vervul hul rol en hou die samelewing in balans en in orde. Onregverdigheid is net die vermenging van die verskillende dele, dus as 'n groep in die take van 'n ander inmeng.
In sy Politika en Ethica Nicomachea, het Aristoteles, aan die ander kant, geregtigheid as 'n individuele deug geidentifiseer. Hierdie beeld lyk moeilik versoenbaar met die hedendaagse sieninge, veral in die politieke filosofie van 'n "regverdige staat". 'n Staat kan nouliks deugde hê. Tog sê Aristoteles dat hierdie deug altyd tussen verskillende mense plaasvind. As daar slegs een persoon op aarde was, kon mens nie regverdig wees nie. Dit is dus altyd 'n politieke en sosiale kwessie. Aristoteles beskryf ook geregtigheid as "die volg van die wet." Dit blyk 'n aanvegbare siening te wees, want wette kan ook onregverdig wees. Daar moet egter opgemerk word dat Aristoteles baie in terme van natuurwette gedink het. Daarbenewens verbind hy ook geregtigheid met idees soos eerlikheid, onpartydigheid en proporsionaliteit.
John Rawls
[wysig | wysig bron]'n Moderne teorie van geregtigheid kan gevind word in die werk van John Rawls, naamlik in sy boek A Theory of Justice (1971). Rawls voer aan dat 'n regverdige staat nodig is vir die individu se vermoë om goed te ontwikkel. Politieke vryhede moet eweredig verdeel word onder alle burgers volgens Rawls. Geregtigheid was dus die maatstaf waarin ander waardes getoets moes word. Rawls vertrek van twee basiese beginsels van geregtigheid:
1. 'n Gelyke verspreiding en so groot as moontlik pakket van regte en vryhede vir elke lid van die samelewing deur die staat, tensy dit in stryd is met die vryhede en regte van ander individue. Dit staan bekend as die skadebeginsel.
2. Bestaande ongelykhede, beide sosiaal en ekonomies, kan slegs geregverdig word as hulle betrekking het op standpunte wat vir almal oop is of as hulle tot voordeel van die minste bevoorregtes is. Ongelykheid kan dus bestaan as almal die kans kry om meer te hê, maar net diegene wat meer gedoen het, het eintlik meer.
Verdere uitbreidings en aanpassings van Rawls se teorie kan gevind word in die werk van Ronald Dworkin en Philippe Van Parijs.
'n Sterk reaksie op hierdie werk is gevind in die libertynisme van Robert Nozick in sy werk Anarchy, State and Utopia (1974). Hy verwerp Rawls se liberale geregtigheidsnorm omdat dit sal lei tot 'n onaanvaarbare groot staatsinmenging. Nozick, en libertarynisme in die algemeen, is dus sterk gekant teen alle vorme van regeringsinmenging (soos belasting) en wil dit tot 'n minimum beperk. Regverdig is waarvoor jy verantwoordelik is en die staat het niks om daaroor te sê nie. Daarom is alles wat 'n persoon op 'n regverdige manier verwerf het, verdien of vrywillig uitgeruil, het. Die staat moet net verseker dat daar nie so iets soos onregverdige of onwillekeurige eiendomsoordrag voorkom nie (brandwagstaat).
Poststrukturalisme
[wysig | wysig bron]In die poststrukturele filosofie van Jean-François Lyotard en Jacques Derrida kom hulle met 'n baie anderse interpretasie van die konsep "geregtigheid". Hulle begin met die vraag na die regverdiging van elke wet en verklaar dat ons dit nooit sal kan bepaal nie:"Daar is 'n soort wet van die wette, daar is 'n meta-wet wat lui: ' Wees regverdig', maar ons weet nie juis wat regverdig is nie."
Die mens is nie in staat om 'n uiteindelike begrip van geregtigheid te ken nie, te wyte aan die ewige veranderlikheid van die menslike kennis. As 'n mens regverdig wil wees, moet 'n mens dit ook wees teenoor die volstrekte een en ander, maar dié sal egter nooit bekend kan wees nie. Om die ander te ken (of voorgee om te ken), behels immers die vernietiging van die "anders wees" en 'n vermindering van "dieselfde". Regverdigheid moet dus meer gesien word in terme van die appél van die "Ander", soos gestel deur Emmanuel Levinas. Die Ander roep die mens op om regverdig vir hom te wees, maar wat dit in werklikheid beteken, kan nooit bepaal word nie. In Derrida hou dit verband met die begrip différance ("die verskil en uitstel van betekenis"). Pogings om geregtigheid te definieer, lei net tot nuwe verwysings of 'spore' na verdere konsepte: dit is altyd moontlik om die kwessie van regverdigheid of korrektheid opnuut te stel. Dit beteken egter nie dat konkrete wette en regulasies nie opgestel moet word nie, want dit is op sigself 'n vereiste vir geregtigheid self, maar eerder dat beide in die funksie van mekaar beskou moet word: algemene geregtigheid manifesteer in die konkrete wette deurdat hulle om alternatiewe te onderdruk, terwyl konkrete wette op grond van hierdie onbereikbare regspersoon beoordeel moet word.
Demokrasie
[wysig | wysig bron]Baie filosowe het ook op die staatsvorm van demokrasie gefokus. In besonder gaan dit veral oor twee verskillende vrae:
1. Wat is 'n demokrasie en op watter beginsels is dit gebaseer en waaraan moet dit voldoen?
2. Is demokrasie die beste vorm van regering wat daar is?
Klassieke filosowe soos Plato en Aristoteles was van mening dat demokrasie nie die beste vorm van regering was nie, maar het eerder aan 'n aristokrasie gedink; waar die bestes die leiers moes wees. Dit was egter nou verwant aan die idee dat daar absolute geregtigheid en goedheid bestaan en dat dit deur die mens bereik kon word. In die Middeleeue is 'n beroep gedoen op 'n goddelike reg waaruit die heerser sy legitimiteit verkry het. Na die Verligting, het die idee van verligte despotisme teruggekom.
Latere filosowe, gekonfronteer met die baie magsmisbruik deur konings en tiranne oor tyd, was dus baie meer positief teenoor demokrasie. Byvoorbeeld, die Nederlandse filosoof Baruch Spinoza verklaar in sy Tractatus theologico-politicus (1670) dat demokrasie die beste vorm van regering is. Die Duitse filosoof Immanuel Kant sê ook in Zum ewigen Frieden dat die staat in sekere mate demokraties moet wees as dit 'n vreedsame nasie wil wees.
Probleme met demokrasie
[wysig | wysig bron]
Daar is egter ook verskeie klassieke probleme rondom demokrasie geformuleer. 'n Sentrale probleem vir demokrasie, soos geformuleer deur Alexis de Tocqueville in De la démocratie en Amérique (1835) en verklaar deur John Stuart Mill, is die probleem van die "tirannie van die meerderheid". In demokrasie is daar altyd die gevaar dat die meerderheid ander minderhede kan onderdruk. As 'n mens dus onkundig bloot die demokrasie aanvaar, loop mens die risiko om minderhede te onderdruk. Bykomende maatreëls of wette moet dus ingestel word om hierdie misbruik te voorkom.
Nog 'n probleem is uitgewys deur die politieke denker en sosioloog Robert Michels. Hy het in sy werk die "ysterwet van die oligargie" beskryf. Hierdie wet bepaal dat alle vorms van organisasies, hoe demokraties hulle ook al in die begin was, onvermydelik oligargiese eienskappe na 'n tydperk begin toon. Volgens Michels is dit te wyte aan die feit dat 'n sekere hoeveelheid kundigheid onder hierdie leiers versamel wat in kombinasie met hul eie belange verseker dat hulle hul mag behou of selfs hul opvolgers kies. Dit gebeur byvoorbeeld dat 'n politikus sy eie seun of dogter binne die party bekendstel en sodoende hom of haar voorberei om sy plek te vat. Dit, saam met die elite-teorie, kan ook by Vilfredo Pareto gevind word. In die breë kan dit deel wees van die vraag in watter mate 'n demokrasie demokraties en terselfdertyd funksioneel kan wees. Aan die een kant is daar denkers wat die idees van Pareto en Michels aanvaar en dus 'n baie ontnugterende beeld van demokrasie gebruik en wys op onvermydelike neigings van skadumag en verval tot 'n tegnokrasie. Denkers met hierdie uitgangspunt beskryf soms demokrasie as 'n heerskappy deur die gepeupel.
Teenoor hierdie visie is filosowe soos Hannah Arendt, John Dewey en in sekere mate ook Jürgen Habermas. Beide Arendt en Dewey plaas sterk klem op die noodsaaklikheid van demokrasie as 'n politieke aktiwiteit waarin alle mense betrokke moet word. Demokrasie gaan nie net oor die elite wat regeer nie, maar ook oor 'n volk wat deur dialoog en kompromie bewus word van hul eie politieke potensiaal en poog om die staat so goed moontlik te organiseer. In die werk van Habermas, veral in sy magnum opus Theorie des kommunikativen Handelns (1981), verklaar hy selfs dat 'n goeie demokratiese proses waarby burgers betrokke is, noodsaaklik is vir die moderne samelewing. In sy filosofie word begrippe soos waarheid, normatiewe geldigheid en egtheid bepaal deur 'n rasionele konsensus tussen alle betrokkenes. In Faktizität und Geltung (1992) verbind hy dit ook met die reg; wette is slegs geldig as hulle ontwikkel word deur 'n demokratiese proses waaraan alle betrokke partye deelgeneem het.
Poststrukturalisme
[wysig | wysig bron]In die poststrukturalisme met denkers soos Maurice Blanchot, Jacques Derrida, Claude Lefort en Jean-Luc Nancy, kom 'n ander siening van demokrasie na vore. Die klem val hier hoofsaaklik op die onbepaalbaarheid van demokrasie. Volgens Lefort bly die ligging van mag in demokrasie altyd simbolies leeg. Blanchot en Nancy beskryf ook die huidige demokratiese samelewing as 'n gemeenskap sonder gemeenskap (communauté sans communauté).
Vir Derrida is die belangrikste taak van demokrasie dat die veranderlikheid en singulariteit altyd beskerm en erken moet word. Demokrasie word gekenmerk deur 'n spanning tussen enersyds die 'universele gelykheid' tussen alle burgers en andersyds die 'singulêre andersheid' wat spesifiek is vir elke samelewing. 'n Samelewing word immers altyd gekenmerk deur minderhede en ander weerstandiges wat onderdruk word as mens te veel klem op universele gelykheid plaas. Demokrasie moet getuig van hierdie spanning en bly dus onbepaald en onvoltooid. Volgens Derrida bestaan ware demokrasie altyd uit démocratie à venir, 'n demokrasie wat altyd aan die verander is. Die bestaande vorme van demokrasie moet dus altyd en krities ondersoek word met die oog op hierdie toekomstige demokrasie.
Eiendom
[wysig | wysig bron]Oor die onderwerp van eiendom is daar 'n groot versille in die politieke filosofie. Aan die een kant is daar strome soos kommunisme wat oproep tot die afskaffing van eiendom of kollektivering; alles moet in die besit van die staat wees, wat dit op sy beurt regverdig tussen die burgers versprei. Teenoor hierdie is die libertynisme wat net die waarde van eiendom as die hoogste goed reken. Die staat het slegs een taak en dit is om die eiendom en die reg van die burgers te beskerm. Meer matige strome is sosialisme en liberalisme wat weliswaar ongelyke verdelings toelaat, maar ook herverdelingsmeganismes instel.
Binne die kommunistiese denkrigting is daar onenigheid oor wat daar met die eiendom gedoen moet word. Trouens, dit kom neer op die botsing tussen marxisme en anargisme. Vroeë sosialiste soos Charles Fourier het in die besonder aangevoer om kommunes te vestig. Pierre-Joseph Proudhon sal dit onder die term selfbestuur insluit; die werkers behoort die eienaar van die produksiemiddele in hul maatskappy of onderneming te wees. Ook belangrik is sy boek Wat is eienaarskap? (1840) waarin hy die kwessie van wat eiendom is, hanteer het. Sy antwoord was radikaal en is nog steeds bekend: la propriété c'est le vol ("eiendom is diefstal"). Hierdie idees is meer geradikaliseer deur anargistiese denkers soos Mikhail Bakunin wat gepleit het vir 'n volledige afskaffing van die staat. Teenoor hierdie vorms van anargisme was denkers soos Karl Marx wat die behoefte aan 'n intermediêre fase vir hierdie staatlose era gesien het. Vir kommunisme om te werk, is 'n fundamentele goedheid van die mens nodig (hy moet alles kan deel). Dit is egter nog nie beskikbaar nie en moet eers 'n tussentydse fase geïnstalleer word. Dit staan bekend as die diktatorskap van die proletariaat.
Libertynisme is veral bekend by die filosoof Robert Nozick, wat 'n sterk inperking van die staat in sy werk bepleit het. Daarbenewens is libertynisme ook sterk gekoppel aan vrywilligheid. Libertynisme begin met die idee dat mens nooit geweld teen ander persone kan gebruik nie, behalwe uit selfverdediging. Mens moet nooit die eerste wees om geweld te gebruik nie. Die punt is nou dat die staat wat wel hierdie reg toegeëien het, onregverdig is volgens die libertyners. Die staat moet dus ernstig ingekort word en dikwels word die ideaal van 'n brandwagstaat geformuleer; dit moet net waarborg dat eiendom regmatig bekom word en uitgeruil word. 'n Meer ekstreme vorm hiervan is anargo-kapitalisme en dit toon ook sterk ooreenkomste met Ayn Rand se objektiwisme.
Politiek en geskiedenis
[wysig | wysig bron]
'n Tema wat begin het tydens die Romantiek, is of daar 'n soort lyn in die politieke geskiedenis is. Hierdie posisie is bekend onder die naam van historisisme. Dit is dus die kontakpunt tussen politieke filosofie en filosofie van die geskiedenis. Een van die eerste filosowe hieroor was ook een van die mees radikale filosoof, naamlik Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Hy het in die politieke geskiedenis 'n dialektiese proses teenoor die Pruise van sy tyd gesien, wat hy as die klimaks beskou het. 'n Vroeë reaksie hierop kan reeds in die werk van Karl Marx gevind word. Hy het met Hegel ooreengekom dat daar 'n reguit lyn in die geskiedenis was, maar het gesê dat die eindpunt ver van bereik af is. Hy het ook gesê dat hierdie proses nie 'n idealistiese proses was nie, maar het dit as historiese materialisme getipeer. Geskiedenis was 'n proses met 'n ewige klasstryd wat uiteindelik ná kapitalisme tot kommunisme en klaslose samelewing moes lei. Hierdie idee is later geradikaliseer as dialektiese materialisme in die werk van Joseph Dietzgen, Friedrich Engels, Vladimir Lenin, Georg Lukács en Georgi Plekhanov.
Onafhanklik van die marxisme, word die geloof aan vooruitgang teruggaan na die Verligting waarvolgens die mens strewe om alle aspekte van die samelewing te verbeter en vordering te maak. Dit word dan as 'n natuurlike proses geïnterpreteer na meer rasionaliteit. Dit word later weerspieël in die werk van Auguste Comte en sy wet van die drie fases wat verklaar dat die geskiedenis deur drie fases gaan: 'n teologiese, 'n metafisiese en uiteindelik 'n positivistiese wetenskaplike stadium. Die mens oorwin stadig sy animistiese en teïstiese fases om uiteindelik te sien dat slegs wetenskap die antwoorde kan bied. Comte ontwikkel sosiologie om hierdie proses af te sluit. Die sosioloog Max Weber het ook die moderne geskiedenis as 'n proses van "ontnugtering van die wêreld" beskryf.
Na die Tweede Wêreldoorlog was hierdie idee egter van groot belang, hoofsaaklik as gevolg van die konfrontasie met die gruweldade wat tydens hierdie oorlog, veral tydens die Sjoa, plaasgevind het. Dit blyk nie duidelik hoe daar 'n effektiewe proses in die geskiedenis kan wees as dit tot wreedhede soos Auschwitz gelei het nie. Die hoof denker wat hierdie punt ontwikkel het, is Jean-François Lyotard wat die einde van hierdie "groot verhale" bekend gemaak het. Sulke groot verhale is volgens Lyotard onhoudbaar omdat geskiedenis net gewys het dat hulle altyd mislukking tot gevolg het en ook die weerstandige elemente in die samelewing voortdurend onderdruk word. In sy werk, Open Society and Its Enemies (1945), sal filosoof Karl Popper hierdie historiese denke ook as baie gevaarlik kenmerk. Verder sal hy in The Poverty of Historicism (1957) hierdie tesis van Hegel en Marx selfs sterker aanval.
Nog 'n element is dat sommige moderne filosowe en politieke wetenskaplikes die einde van die geskiedenis aangekondig het. Dit is reeds in die werk van Alexandre Kojève, maar is die bekendste deur die Amerikaanse politieke wetenskaplike Francis Fukuyama in sy werk. The end of history and the last man (1992). Fukuyama verklaar dat die einde van die Koue Oorlog ook die einde is van die vordering in die geskiedenis. Geskiedenis het geëindig in sekulêre, vryemarkdemokrasie.
Verwysing
[wysig | wysig bron]- ↑ Hampton, Jean (1997). Political philosophy. p. xiii. Charles Blattberg, wat politiek definieer as "repliek op konflik deur dialoog," suggereer dat politieke filosofië filosofiese verslae oplewer van daardie dialoog. Kyk sy "Political Philosophies and Political Ideologies".
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(hulp) in Patriotic Elaborations: Essays in Practical Philosophy, Montreal and Kingston: McGill-Queen's University Press, 2009.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Akademiese joernale gewy aan politieke filosofie sluit in: Political Theory, Philosophy and Public Affairs, Contemporary Political Theory, Theory & Event, Constallations, and Journal of Political Philosophy
- Assiter, Alison (2009). Kierkegaard, metaphysics and political theory unfinished selves. London New York: Continuum International Publishing Group. ISBN 9780826498311.
- Bohman, James F.; Rehg, William (1997). Deliberative Democracy: Essays on Reason and Politics. MIT Press. ISBN 978-0-262-52241-0.
- Barzilai, Gad (2003). Communities and Law: Politics and Cultures of Legal Identities. The University of Michigan Press. ISBN 978-0-47211315-6.
- Gatti, Roberto; Alici, Luca (2018). Filosofia politica. Gli autori, i concetti. Edizione ampliata. Morcelliana. ISBN 978-8-828-40006-6.
- Glinka, Lukasz Andrzej (2014) Aryan Unconscious: Archetype of Discrimination, History & Politics. Great Abington: Cambridge International Science Publishing. ISBN 978-1-907343-59-9
- Gutmann, Amy; Thompson, Dennis F. (1996). Democracy and Disagreement. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-19766-4.
- Gutmann, Amy; Thompson, Dennis (2004). Why Deliberative Democracy?. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-12019-5.
- London Philosophy Study Guide offers many suggestions on what to read, depending on the student's familiarity with the subject: Political Philosophy
- Parkinson, John; Mansbridge, Jane (2012). Deliberative Systems: Deliberative Democracy at the Large Scale. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02539-4.
- Alexander F. Tsvirkun 2008. History of political and legal Teachings of Ukraine. Kharkiv.
- Bielskis, Andrius 2005. Towards a Postmodern Understanding of the Political. Basingstoke, New York: Palgrave-Macmillan.
- Eric Nelson, The Hebrew Republic: Jewish Sources and the Transformation of European Political Thought (Harvard University Press, 2010)
- Zippelius, Reinhold (2003). Geschichte der Staatsideen. C.H. Beck. ISBN 978-3-406-49494-9.
- Sarkar, Prabhat Ranjan (1987–1991). PROUT in a Nutshell (Parts 1 to 21). Ananda Marga Publications.
