Orangoetang
| Orangoetang | |
|---|---|
| |
| Borneose orangoetang (Pongo pygmaeus) | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Subfamilie: | |
| Genus: | Pongo (Lacépède, 1799)
|
| Spesies | |
|
Pongo pygmaeus | |
| |
| Verspreiding van die orangoetang-spesies | |
| Sinonieme | |
|
Faunus Oken, 1816 | |
Orangoetangs is die twee eksklusief Asiatiese spesies van bestaande groot ape. Hulle kom in Indonesië en Maleisië voor en word net in die reënwoude van Borneo en Soematra aangetref. Hulle word ingedeel in die genus Pongo en is histories as ’n enkele spesie beskou. Sedert 1996 word hulle egter ingedeel in twee spesies: die Borneose (P. pygmaeus) en Soematraanse orangoetang (P. abelii). Die Borneose spesie word verder in drie subspesies ingedeel.
Die orangoetang is die enigste oorlewende spesies van die subfamilie Ponginae, wat ook verskeie ander spesies ingesluit het soos die drie uitgestorwe spesies van die genus Gigantopithecus. Laasgenoemde sluit die grootste bekende primaat, Gigantopithecus blacki, in. Albei die oorlewende spesies lyk of hulle sowat 400 000 jaar gelede vertak het. Orangoetangs het sowat 15,7 tot 19,3 miljoen jaar gelede van die ander groot ape afgeskei.
Orangoetangs bring die meeste van hul tyd in bome deur, meer as enige ander groot aapsoort. Hulle is gewoonlik rooibruin in plaas van die bruin of swart kleur van sjimpansees en gorillas. Mannetjies en wyfies verskil wat grootte en voorkoms betref. Dominante volwasse mannetjies het prominente wangkussings en lang roepgeluide waarmee hulle wyfies lok en teenstanders afskrik. Jonger mannetjies het nie dié eienskappe nie en lyk meer soos volwasse wyfies. Orangoetangs is die onafhanklikste groot aap; sosiale verbintenisse bestaan hoofsaaklik tussen ma's en hul kinders, wat vir die eerste twee jaar naby mekaar bly. Vrugte is die belangrikste deel van hul dieet, maar hulle sal ook plante, insekte en selfs voëleiers eet. Hulle kan in beide die natuur en aanhouding tot sowat 30 jaar oud word.
Orangoetangs is van die slimste primate. Hulle gebruik verskeie soorte gesofistikeerde gereedskap en bou elke nag fyn afgewerkte slaapneste uit takke en blare.
Albei soorte is bedreigde spesies; die Soematraanse orangoetang is kritiek bedreig. Mense is ’n groot bedreiging, onder meer weens wilddiefstal, die vernietiging van hul habitat en onwettige uitvoer. Volgens die Wêreldnatuurlewefonds is hul habitat net in die laaste 20 jaar met minstens 55% verklein.[1]
Anatomie en fisiologie
[wysig | wysig bron]
Die orangoetang het ’n groot, stewige lyf, ’n dik nek, baie lang en sterk arms, kort en gebuigde bene, en geen stert nie. Die grootste deel van sy lyf is bedek met lang, rooibruin hare en ’n grysswart vel. Soematraanse orangoetangs het yler hare van ’n ligter kleur.[2] Die diere het ’n groot kop met ’n prominente mondgebied. Hoewel hulle meestal haarloos is, kan sommige mannetjies se gesigte hare hê, wat maak dat hulle ’n snor het.[3]
Volwasse mannetjies het groot wangflappe[4]:14 om hul oorheersing vir ander mannetjies te wys. Dit bestaan meestal uit vetweefsel.[5] Volwasse mannetjies kan ook hard roep.[4]:14
Die spesie toon aansienlike geslagsdimorfisme; wyfies is gewoonlik 115 cm lank en weeg sowat 37 kg, terwyl mannetjies omtrent 137 cm lank is en 75 kg weeg.[6] ’n Mannetjie het ’n armspan van sowat 2 m.[4]:14
Orangoetangs se hande stem ooreen met die mens s'n; hulle het vier lang vingers en ’n opponeerbare duim. Die rangskikking van die gewrigte en spiere toon egter ’n aanpassing vir boomklim. Die rusposisie van die vingers is gekrom en dit vorm ’n hoek vir vasklou.[7]:301 Verder kan die vingers en hande styf om voorwerpe klou deur die vingerpunte teen die binnekant van die hand te druk, sonder die gebruik van die duim.[7]:301
Hul voete het vier lang tone en ’n opponeerbare groottoon.[4]:15 Orangoetangs kan goed met hul hande én voete gryp.[4]:14 Hul heupgewrigte het dieselfde beweeglikheid as hul skouer- en armgewrigte en hulle het dus minder beperkings in beenbeweging as mense.[4]:15 Anders as gorillas en sjimpansees is orangoetangs nie ware kneukellopers nie, maar vuislopers.[8]
Voortplanting
[wysig | wysig bron]Die orangoetang se paring, wat herhaaldelik in dieretuine waargeneem is, gaan gepaard met 'n lang voorspel, waartydens die mannetjie al hoe harder begin grom (sing) en daarna 'n uitgebreide spel met die wyfie speel terwyl altwee ewe hard knor.
Soms duur dit ure voordat daar tot die eintlike paring oorgegaan word en dit gebeur in stilte, gevolg deur ʼn lang naspel, waartydens die diere mekaar soos mense liefkoos. Na 'n dratyd van byna 8 maande maak die kleintjie sy verskyning. Die klein orang-oetang is aanvanklik baie hulpeloos en drink vir twee of drie jaar aan sy moeder. Hy kan ook nie klim nie (hoe vreemd dit ook al is) en as hy nie die kuns geleer word nie, kan hy selfs hoogtevrees ontwikkel.
Die diertjie moet ook leer wat hy uit die geweldige plantevoorraad in sy omgewing kan eet en wat nie. Hoewel die orang-oetang se dieet hoofsaaklik uit plantaardige voedsel bestaan, word dit af en toe met 'n eier of 'n voël aangevul. Die wyfie leer ook haar suigeling om die plekke waar voedsel voorkom, uit te ken, en maak hom bewus van die tye van die jaar wanneer sekere voedselsoorte beskikbaar is.
Orangoetangs bereik eers op ongeveer 10-jarige ouderdom volwassenheid en word waarskynlik 30 tot 35 jaar oud. Aangesien die moeder tydens die soog- en versorgingstyd van haar kleintjies onvrugbaar is, kan sy tydens haar leeftyd net 4 of 5 kleintjies kry. Met inagneming van die sterftesyfer onder jong orang-oetangs is dit verstaanbaar dat die spesie vinnig kan uitsterf.
Bedreiging
[wysig | wysig bron]Die orangoetang het byna geen natuurlike vyande nie en aansteeklike siektes en parasiete kom by hulle ook nie meer as by ander ape voor nie. Roofdiere kan nie in die boomtoppe kom nie, en hoewel slange 'n aanval kan waag, kan die orangoetang hom vanweë sy geweldige krag blykbaar teen selfs groot wurgslange beskerm. Die spesie is nogtans besig om vinnig uit te sterf - 'n toestand wat byna heeltemal deur die mens se toedoen veroorsaak is.
Vondste van fossiele dui daarop dat orangoetangs tot redelik onlangs in die hele Suidoos-Asië en tot in Suid-China voorgekom het, maar teenswoordig word hulle nog net op Kalimantan en Sumatera Utara (Noord-Sumatra) in Indonesië aangetref. Die spesie is aanvanklik gejag omdat hulle met die mens om voedsel meegeding het, Die vrug wat hulle die graagste eet, is die doerian, 'n stekelrige, vlesige vrug so groot soos 'n voetbal, wat in baie gebiede in boorde aangeplant word.
Die diere is later in hul massas gevang en na dieretuine uitgevoer. Ten einde vas te stel hoeveel orangoetangs nog in hul natuurlike staat leef, word daar met vliegtuie oor die woude gevlieg. Hoewel die diere self nie gesien kan word nie, word ʼn opname van hul slaapneste bo in die bome gemaak.
Die neste (0,6 tot 1 m in deursnee) word meestal net een keergebruik, en 'n nuwe nes word elke aand gebou, maar omdat die neste soms vir lang tye behoue bly, is die metode net gedeeltelik doeltreffend. Op grond van die opname is daar beraam dat daar in 1961 ongeveer 5 000 orang-oetangs was.
Daarna het die getalle vinniger uitgedun aangesien die moontlikheid met elke opname skraler geword het dat 'n mannetjie en ʼn wyfie mekaar in haar vrugbare periode kon ontmoet. Hoewel daar ook ʼn ooreenkoms met dieretuine aangegaan is waarvolgens orangoetangs slegs met uitvoervergunning gekoop kan word, bestaan daar geen waarborg vir die diere se voortbestaan solank daar private kopers is nie.
Ten einde die getal orang-oetangs in 'n bepaalde gebied bo die absolute minimum te hou, het Barbara Harrison in omstreeks 1960 op Kalimantan ʼn tydelike verblyfplek en opvoedingsentrum vir jong orang-oetangs opgerig, waar die diere in gevangenskap aangehou is. Orangoetangs wat vir 'n lang tyd by private eienaars was, het die geleentheid gekry om aan hul omgewing gewoond te raak voordat hulle weer in hul natuurlike staat vrygelaat is.
Daarna is hulle nog 'n lang tyd gevoer, aanvanklik in 'n hok en later al hoe dieper die woud in, totdat hulle uiteindelik selfstandig genoeg was sodat hulle die wildernis kan trotseer. Die welslae van die rehabilitasie program blyk uit die feit dat een van die vrygelate wyfies na 'n afwesigheid van enkele maande met ʼn suigeling wat deur 'n wilde mannetjie verwek is, na die sentrum teruggekeer het. Benewens die reservate en tydelike verblyfplekke word pogings ook aangewend om die spesiegetalle deur teling in dieretuine te beheer.
Hoewel dit redelik suksesvol is, ontstaan probleme dikwels vanweë die orangoetangs se seksuele voorkeure; die mannetjies en die wyfies voel nie noodwendig tot mekaar aangetrokke nie. Dit is derhalwe soms nodig om een van die twee met 'n orang-oetang van ʼn ander dieretuin uit te ruil voordat ʼn kleintjie verwek kan word.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409621, volume 21, bl. 203
- ↑ "Bornean Orangutan – Pongo pygmaeus pygmaeus" (in Engels). WWF. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 13 Maart 2014.
- ↑ "Orangutan Anatomy Page". Red-ape.co.uk. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 September 2020. Besoek op 3 Julie 2009.
- ↑ Cawthon Lang KA (13 Junie 2005). "Primate Factsheets: Orangutan (Pongo) Taxonomy, Morphology, & Ecology" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 12 Oktober 2007.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Payne, J; Prundente, C (2008). Orangutans: Behavior, Ecology and Conservation. New Holland Publishers. ISBN 0-262-16253-9.
- ↑ Winkler, L. A. (1989). "Morphology and relationships of the orangutan fatty cheek pads". American Journal of Primatology. 17 (4): 305–19. doi:10.1002/ajp.1350170405.
- ↑ Groves, Colin P. (1971). "Pongo pygmaeus". Mammalian Species. 4. doi:10.2307/3503852.
- ↑ 7,0 7,1 Schwartz, Jeffrey (1988). Orang-utan Biology. USA: Oxford University Press. ISBN 0-19-504371-5.
- ↑ Schwartz, Jeffrey (1987). The Red Ape: Orangutans and Human Origins. Cambridge, MA: Westview Press. p. 286. ISBN 0-8133-4064-0.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Orangutan Foundation International
- AZA's Orangutan Conservation Education Center Geargiveer 30 Augustus 2013 op Wayback Machine
- Orangutan Language Project
- The Orangutan Foundation
- Orangutan Land Trust
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Orangoetang.
Wikispecies het meer inligting verwant aan Orangoetang
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
