Industriële Revolusie
Die Industriële Revolusie (ook bekend as die Nywerheidsrevolusie of Nywerheidsomwenteling) het omstreeks 1750 begin in Engeland, toe nog die magtigste ryk op aarde. Dit het behels dat goedere al hoe minder met die hand gemaak is, maar eerder met masjiene in groot fabrieke. Die Industriële Revolusie het later ook na baie ander lande versprei en kan uiteindelik ’n "revolusie" (enorme omwenteling) genoem word omdat dit die hele wêreld en die doen en late van alle mense vir altyd verander het.
Die Industriële Revolusie het Engeland so magtig gemaak dat dit ekonomies, en soms ook militêr, ’n stewige greep op Europa gekry het. Engeland se militêre mag was gegrond op ’n ontploffende ekonomie en het onder meer daartoe gelei dat die land ’n reusevoorloper in die wedloop om kolonies was. Die Industriële Revolusie het Engeland ook gehelp om Frankryk onder die bewind van Napoleon Bonaparte militêr teen te staan.
'n Geïndustrialiseerde gemeenskap is deur die revolusie geskep – ’n gemeenskap waarin ’n gemeganiseerde vervaardigingsbedryf die landbou vervang het as die belangrikste verskaffer van werkgeleenthede. Talle mense het na geïndustrialiseerde gemeenskappe verhuis in die soeke na ’n werk met ’n bevredigende loon wat hulle in staat sou stel om kos en ander noodsaaklikhede te koop. Hierdie migrasieverskynsel het gelei tot enorme stedelike ontwikkelings en die wegkwyning van plattelandse gemeenskappe.
Sedert die Industriële Revolusie die wêreld begin verander het, het tegnologiese ontwikkelings en nywerheidsgroei feitlik nooit stoom verloor nie. Trouens, sedert 1900, en veral sedert die Tweede Wêreldoorlog, het dit in ’n enorme mate toegeneem. In ’n sekere sin het die revolusie wat teen nagenoeg 1750 begin het, nooit geëindig nie.
Algehele begrip
[wysig | wysig bron]
Wanneer daar in ’n breë sin na die "Industriële Revolusie" verwys word, is dit gerieflik om dit in ’n aantal eras in te deel. Die datums is by benadering, en verskeie van die tydvakke oorvleuel mekaar. Elk is genoem na die vernaamste soort brandstof, produk of kragbron wat dit gekenmerk het of nog steeds kenmerk.
Só is daar onder meer die houtera (1750-1840), die stoomera (1769-1900), die era van steenkool en yster (1840-1860), van staal (wat in 1860 begin het), die atoomera (beginnende in 1942), en die satellietera (wat in 1957 begin het met die eerste satelliet in ’n wentelbaan om die aarde).
Die Industriële Revolusie kan ook ingedeel word in die "eerste" revolusie (1750-1860) en die "tweede" revolusie (wat in 1860 begin het). In die tweede tydperk het groot ontwikkelings plaasgevind, soos die moderne proses van staalvervaardiging, elektriese masjinerie en toestelle vir kommunikasie, binnebrandenjins, outomatisasie, transistors, rekenaars, atoomkrag en die verowering van die ruimte met al die geweldige tegnologiese vorderings wat daarmee saamgaan.
In ’n meer beperkte sin verwys die term "Industriële Revolusie" na ’n land se verandering van ’n landbou- en handelsekonomie na ’n nywerheidsekonomie. Hierdie proses is omstreeks 1850 in Engeland voltooi. In ander lande het die proses later begin en later geëindig. Trouens, dit het in sekere plekke, soos lande in Afrika, eers in die middel van die 20ste eeu begin.
Die meer beperkte betekenis van die term is die een wat gebruik is deur J.A. Blanqui, die 19de-eeuse Franse ekonoom wat met die term vorendag gekom het, en deur Arnold Toynbee, die Engelse ekonoom wie se boek The Industrial Revolution (1884) die term gewild gemaak het.
Gevolge van die Industriële Revolusie
[wysig | wysig bron]Die Industriële Revolusie het mense van die plattelandse gebiede na die stede laat stroom. Dit het tot hoër lewenstandaarde gelei deurdat goedkoop fabrieksgoedere te koop aangebied is. Die revolusie het ook in sy vroeë jare die uitbuiting van werkers veroorsaak, asook die ontstaan van krotbuurte en groot armoede weens periodieke werkloosheid.
Die wondere van die moderne wetenskap is die gevolg van die Industriële Revolusie, maar daarteenoor ook die verskrikkings van moderne oorlogvoering. Op ekonomiese terrein het die Industriële Revolusie tot die totstandkoming van kapitalisme gelei — asook van sosialisme en kommunisme. Vakbonde en landswette vir die beskerming van werkers is ook uitvloeisels daarvan.
Agtergrond
[wysig | wysig bron]Daar was in Engeland ’n lang aanloop na die Industriële Revolusie. Ten tyde van die Kruistogte (±1100-1200) is handelsroetes na verre lande oopgestel en het ’n handelsklas ontwikkel. In die 17de eeu het oorsese handel grootliks toegeneem vanweë ontdekkingsreise en die kolonisasie van die Amerikas. Handelaars het welvarend geword en ’n groot middelklas het ontstaan, wat tot ’n hoër lewenstandaard gelei het.
Engeland het uitgeblink in die vervaardiging van wol en katoen, en die groter vraag daarna in die land self en in die kolonies het die Engelse tekstielbedryf bestendig laat groei. Aan die vooraand van die Industriële Revolusie was ’n stelsel in werking waarvolgens handelaars onverwerkte wol of katoen opgekoop en dit aan werkers voorsien het, wat dit tuis tot draad gespin en materiaal geweef het.
Met die verval van die feodale stelsel en die opbloei van die sogenaamde "huisstelsel" van vervaardiging, het kleinboerdery afgeneem. Wette het dit vir welgestelde mense moontlik gemaak om verspreide lappies grond te koop waarop dorpenaars voorheen geboer het en dit in groot plase te konsolideer. Baie dorpenaars moes hulle tot die stede wend om werk te probeer vind.
Teen die middel van die 18de eeu het die huisstelsel begin verdwyn as gevolg van ’n reeks belangrike uitvindings. Handtoerusting kon nie meeding met duur, nuwe masjiene nie; laasgenoemde was kragaangedrewe en moes in groot geboue/fabrieke geïnstalleer word. Spinners en wewers is aangestel om in die fabrieke te werk, pleks van tuis. Die fabriekstelsel met sy kapitalisme was aan die ontwikkel, met werkers wat deur fabrieksbase gehuur is.
Die industrialisasie van Engeland
[wysig | wysig bron]
Die eerste ontwikkeling wat die tekstielbedryf heeltemal sou verander, was John Kay se uitvinding in 1733 van die skietspoel, ’n toestel wat die weefproses aansienlik bespoedig het. Dit het egter nog nie werklik vinniger vervaardiging beteken nie, want die wewers moes steeds wag vir die gespinde drade, wat nog net so stadig as voorheen vervaardig is.
Omstreeks 1764 het James Hargreaves met ’n spinmasjien vorendag gekom wat hy die spinning jenny genoem het (na sy vrou, Jenny). Hiermee kon een mens soveel spin as agt mense op die ou manier. Sir Richard Awkright het die spinnery nog verder bespoedig deur waterkrag te gebruik vir die aandrywing van sy spinraam, wat in 1769 gepatenteer is.
Toe Samuel Crompton in 1779 sy spinmeul uitvind waardeur die werk honderd keer vinniger as voorheen gedoen kon word, was dit weer die wewers wat nie by die spinners kon byhou nie. Gelukkig het Edmund Cartwright toe uitgevind hoe om waterkrag vir die weeftoestel te gebruik en die agterstand is dus weer ingehaal.
In 1793 het Eli Whitney in Amerika die katoenpluismeul uitgevind wat katoenvesels vyftig keer vinniger van katoensade kon skei as wat met die hand gedoen kon word. Hierdie masjien het dit vir Amerikaanse katoenkwekers moontlik gemaak om geweldig baie katoen aan die Engelse meulens te lewer.
Die beroering wat deur die uitvinding van John Kay veroorsaak is, het ál verder uitgekring.
Begin van die fabriekstelsel
[wysig | wysig bron]Die gevolge van die omwenteling in die tekstielbedryf is ook in ander bedrywe gevoel. Metaalbewerking het eweneens van ’n huis- in ’n fabrieksbedryf verander. Haastig geboude fabrieksdorpe het oral opgeskiet. Die meeste werkers het hulle in lelike nedersettings bevind wat ná die ingebruikneming van stoomkrag gedurig onder ’n kombers van steenkoolrook en roet gelê het.
Die tekstielfabrieke het meestal vroue en kinders in diens geneem, want hulle kon die masjiene maklik hanteer en was tevrede met klein lone. Daar was geen wette wat lone, werkure of werkstoestande gereël het nie. Die werkdag kon selfs tot sestien uur lank wees.
Weeskinders en kinders van arm mense wat vir die tekstielbase gewerk het, is partykeer aan hul masjiene vasgeketting en die fabrieke was smerig. Wanneer werkers siek geword of deur ’n masjien beseer is, het hulle geen geld ontvang nie. Hul karige lone kon hulle skaars aan die lewe hou.
Die stoomenjin
[wysig | wysig bron]
Stoomkrag is die eerste keer in die nywerheidswese gebruik toe die stoompomp in die vroeë 18de eeu gebruik is om water uit myne te verwyder. James Watt, ’n Skotse uitvinder en meganiese ingenieur, het daarop voortgebou en sy masjien het die ontwerp geword waarop alle moderne stoomenjins geskoei is.
Yster en steenkool
[wysig | wysig bron]In die vroeë ysteroonde is houtskool as brandstof gebruik, maar teen die 17de eeu het Engeland se hout skaars begin raak. In die vroeë 18de eeu is gevind kooks (steenkool wat deur verhitting van gas, swawel en teer gesuiwer is) raak by verbranding warm genoeg om yster te smelt. Die ru-yster wat in ’n kooksoond geproduseer is, het egter soveel koolstof bevat dat dit swak en bros was.
Die nuwe tekstielmasjiene en die stoomenjin het sterker metaal nodig gehad. In 1783 het Peter Onions en Henry Cort met ’n proses vorendag gekom waarin die meeste van die koolstof verwyder en smeeyster geskep is - ’n metaal wat sterk sowel as vormbaar is. Die gebruik van yster het vinnig toegeneem en daarmee saam die vraag na steenkool waarvan kooks gemaak word.
Die toestande in die steenkoolmyne was selfs hagliker as in die fabrieke. Omdat die myngange so laag was, is vroue en tieners dikwels in diens geneem om die steenkoolwaentjies te trek. Klein kinders is ook ingespan. Die werkdag was 12 tot 16 uur lank.
Vervoer en kommunikasie
[wysig | wysig bron]
In die middel van die 17de eeu was die enigste hoofweë in Engeland dié wat die Romeine 14 eeue tevore daar gebou het. Maar met die nywerheidsontwikkeling het ’n goeie vervoerstelsel noodsaaklik geword en in die laat 1700's is met ’n padbouprogram begin. Mense soos John Metcalf, ’n blinde wat die gawe besit het om die geskikte roetes vir paaie met behulp van sy kierie aan te dui, en die twee Skotte Thomas Telford en John McAdam (uitvinder van die macadampad) het eintlik die moderne padnetwerk begin.
Steenkool en yster was egter te swaar om per pad vervoer te word. Daar is met die grawe van kanale begin en een onmiddellike gevolg was dat die vervoerkoste van steenkool met die helfte verminder is. Teen 1830 was daar sowat 6&nmbsp;500&nmbsp;km kanale en verbeterde riviere. Intussen was Robert Fulton in Amerika besig om die stoomboot te vervolmaak. Gereelde stoomvaarte oor die Atlantiese Oseaan het in 1838 begin.
Politieke en maatskaplike veranderings
[wysig | wysig bron]In die eerste deel van die Industriële Revolusie het die Britse regering hom daarvan weerhou om in die sake- en nywerheidswese in te meng. Die parlement is oorheers deur aristokrate en kapitaliste, wat deur die goedkoop arbeid bevoordeel is. Aan die einde van die 18de eeu was daar egter soveel besware oor die lot van die werkers dat die regering noodgedwonge moes optree. Die eerste twee fabriekswette (1802 en 1819) is uitgevaardig om die indiensneming van kinders te reguleer. Aangesien daar egter geen prosedure was om die wette af te dwing nie, is hulle nie nagekom nie.
Tussen 1811 en 1816 het ’n groep werkers wat hulself Luddites genoem het, in ’n reeks onluste beswaar gemaak teen werkloosheid wat deur die ingebruikneming van masjiene veroorsaak is. Die aandrang uit baie oorde op politieke en maatskaplike hervorming het so groot geraak dat die parlement uiteindelik opgetree het. In 1832 is ’n hervormingswetsontwerp aanvaar waarkragtens die nuwe nywerheidstede se verteenwoordiging in die parlement vermeerder is. Daarmee is ’n belangrike tydperk van hervorming ingelui.
Die stryd om algemene stemreg het ook voortgeduur totdat dit tot byna alle volwasse getroude mans uitgebrei is. Engeland het as regstreekse gevolg van die Industriële Revolusie in 1884 ’n demokratiese land geword, want toe het die meerderheid vir die eerste keer ’n aandeel in die landsbestuur gekry.
Londen en die "Groot Stank"
[wysig | wysig bron]Die maatskaplike veranderings wat die Revolusie in ’n stad soos Londen teweeggebring het, verdien spesiale vermelding. In die eerste helfte van die 1800's het die Britse hoofstad ’n ongekende bevolkingsontploffing beleef wat sy getal inwoners tot 2,5 miljoen laat opskiet het. Die stad het een van Europa se toonaangewende handels- en fabriekstede geword en hordes plattelanders het saam met hul vee op die Engelse hoofstad toegesak. Dikwels sou agt tot nege mense saam met hul diere in ’n kamer in ’n deelhuis woon.
Londen, soos ander groot stede van destyds, kon die geweldige toevloei van nuwe inwoners nie hanteer nie. Saam met die steeds toenemende mensemenigte het die ontsettende stank gekom van meer as 200 000 vuilputte en van die vullis wat in elke sloot en steeg opgehoop het. Boonop het die vuilgoed met die herhaalde reënstorms of met hoogwater van die Teems in die huise ingespoel en die markpleine oorstroom.
Teen die somer van 1858 was die stad gehul in die sogenaamde "Groot Stank". Die Teems het so erg begin stink dat duisende Londenaars uit die stad gevlug het. Selfs die parlement moes naderhand as gevolg van die stank sluit.
Die herhaalde uitbrake van siektes en ondraaglike reuke het die stadsvaders gedwing om nuwe riole te bou en die stad se water te beskerm. Die enorme herontwerpte rioolstelsel van Londen het as model gedien vir stadsbeplanners dwarsoor Europa, Amerika en elders. Hoewel epidemies en oorbevolkte agterbuurte die dryfveer was, het Engeland die leier op die gebiede van stedelike beplanning en openbare gesondheid geword.
Die uitbreiding van die Industriële Revolusie
[wysig | wysig bron]Die Industriële Revolusie het oor etlike dekades oor die res van Europa versprei. Die voortou is geneem deur gebiede met die voordelige kombinasie van yster- en steenkoolhulpbronne, wat ook oor toegang tot globale markte via benutbare seeroetes, demografiese diepte en nywerheidsgesinde regerings met merendeels burgerlike regerings beskik het.[3] Dit betreklik gou na lande soos Amerika, Frankryk en Duitsland, en mettertyd na Japan en Rusland en eindelik dwarsoor die wêreld versprei. Engeland het ongetwyfeld die voortou geneem, en as gewese kolonies of protektorate in die Britse invloedsfeer sou die lande van Suider-Afrika (veral Suid-Afrika) deeglik daardeur beïnvloed word. Suid-Afrika kon byvoorbeeld myne ontwikkel met die masjiene wat deur die Industriële Revolusie moontlik gemaak is. Die Industriële Revolusie het ook die lewenstandaard van die gewone mens verhoog. Die industralisasie se uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander. In die verband was demokrasie een van die uitvloeisels van die industrialisering.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Dunn, James (1905). From Coal Mine Upwards: or Seventy Years of an Eventful Life. ISBN 1-4344-6870-4.
- ↑ "1823 – First American Macadam Road" (skildery – Carl Rakeman) VSA-departement van vervoer – Federal Highway Administration (URL besoek op 10 Oktober 2008)
- ↑ Why did the Industrial Revolution start in Europe?, Ke'Aun, 2022
