Meester Eckhart

Meester Eckhart
Geboortenaam	Eckhart von Hochheim
Gebore	ca. 1260 naby Gotha, Heilige Romeinse Ryk
Oorlede	1327 of 1328 moontlik Avignon
Vakgebied	Teologie en filosofie
Beïnvloed deur	Bybel, Pseudo-Dionysius, Proclus, Thomas van Aquino, Johannes Scottus Eriugena
Invloed op	John Tauler, Henry Suso, Nicholas van Cusa, Eckhart Tolle, Gustav Landauer

Eckhart von Hochheim, bekend as Meester Eckhart (in die buurt van Gotha – Hochheim, Tambach of Wangenheim rondom 1260 – Avignon of Keulen, vóór 30 April 1328) was 'n laat-middeleeuse teoloog en filosoof. Hy behoort tot die orde van die Dominikane. Eckhart se gedagtegoed het 'n groot, deels indirekte, invloed op die laat-middeleeuse spiritualiteit in die Duitse en Nederlandse streke uitgeoefen. Tog word daar selde uitdruklik na hom verwys, omdat 'n deel van sy leer al kort na sy dood deur die Kerk veroordeel is. Sedert die 19de eeu neem akademici weer van hom kennis. Hy verwerf die status van invloedryke mistikus binne die kontemporêre spirituele kringe, en trek aandag as prominente middeleeuse skolastiese teoloog en filosoof.

Lewe

Die Meester-Eckhart-Portaal van die Predigerkirche in Erfurt.

Eckhart is gebore omstreeks 1260. Daar is geen betroubare inligting oor sy familie en vroeëre lewe nie. Eckhart sluit by die Dominikane in Erfurt aan toe hy ongeveer 18 jaar oud was. Daar word aanvaar dat hy in Keulen studeer het.

Die eerste betroubare kennis van sy lewe is paassondag, 18 April 1294. Op dié dag preek hy as dosent oor die Libri Quattuor Sententiarum van Petrus Lombardus in die kerk van die dominikanerklooster St. Jacques in Parys. In laat 1294, word Eckhart aangestel as Prior van Erfurt en owerste van Thüringen. Sy vroegste bekende werk, Reden der Unterweisung (Gesprekke van instruksie), ‘n reeks lesings vir nuweling monnike, dateer van die tyd (1295–1298). In 1302, word hy gestuur na Parys om die hoof van die Dominikane se teologie te word. Hy bly daar tot 1303. Die kort Parisian Questions dateer van die tyd.

Laat 1303 keer Eckhart terug na Erfurt, en word aangestel as owerste vir Sakse, 'n provinsie wat destyds gestrek het van Nederland tot in Livonië. Hy was verantwoordelik vir sewe-en-veertig kloosters in sy streek. Eckhart was owerste vir Sakse tot 1311, en het in die tyd drie kloosters vir vroue gestig.

Op 14 Mei 1311 word Eckhart aangestel tydens 'n algemene sinode in Napels as 'n dosent in Parys. Om vir ‘n tweede keer uitgenooi te word om as magister te dien in Parys was 'n rare voorreg wat voorheen net aan Thomas van Aquino toegestaan is. Eckhart woon in Parys vir twee akademiese jare, tot die somer van 1313 en bly in dieselfde huis as Willem van Parys.

Hierna volg 'n lang periode waarvan net bekend is dat hy deel van die tyd in Straatsburg deurgebring het. Dit is nie duidelik watter posisie hy daar beklee het nie. Hy was blykbaar verantwoordelik vir spirituele leiding en om preke te lewer in Dominikaanse kloosters.

Beskuldiging van kettery

In laat 1323 of vroeg 1324 het Eckhart Straatsburg verlaat vir die Dominikaanse instelling in Keulen. Dit is nie duidelik wat hy daar gedoen het nie maar 'n deel van sy tyd doseer hy aan die Studium in die stad. Eckhart het ook gepreek in 'n tyd van onstuimigheid binne die Kerk waarin onmin, vinnige groei in vroom leke groepe en die Inkwisisie se toenemende besorgdheid oor die groei van dwaalleerbewegings reg deur Europa, hoogty vier.

Dit wil voorkom of sommige van die Dominikaanse owehede reeds besorg was oor Eckhart se uitsprake. Die Dominikaanse Algemene Byeenkoms wat in Venesië in die lente van 1325 gehou is, het hulle uitgespreek teen monnike in Teutonië wie sake aanraak in hul preke wat eenvoudige en nie geleerde mense op verkeerde weë kon lei. Hierdie bekommernis (of moontlik bekommernisse gehuldig deur die aartsbiskop van Keulen, Henrik van Virneburg) was moontlik waarom Nicholas van Straatsburg, vir wie die pous in 1325 tydelike beheer oor die Dominikaanse kloosters in Duitsland gegee het, 'n ondersoek gelas het na Eckhart se ortodoksheid. Nicholas lê 'n lys van verdagte dele van Eckhart se Book of Consolation voor aan hom, wie antwoord tussen Augustus 1325 en Januarie 1326 met sy verlore tesis Requisitus. Dit stel sy onmiddellike hoofde tevrede oor sy ortodoksie. Ten spyte hiervan het die Aartsbiskop in 1326 'n inkwisisieproses teen Eckhart begin.

Gedurende die moeilike maande van die laat 1326 het Eckhart die volle ondersteuning van die plaaslike Dominikaanse owerhede soos aangetoon deur Nicholas van Straasburg se drie amptelike protesskrifte teen die aksies van die inkwisisie in Januarie 1327. Op 13 Februarie 1327, voor die aartsbiskop se inkwisisie hul vonnis van Eckhart aangekondig het, preek hy in die Dominikaanse kerk in Keulen en daarna laat hy sy sekretaris 'n publieke verklaring van sy onskuld voorlees. In die verklaring stel hy dat hy altyd 'n afkeur het in enigiets verkeerd en indien enigiets van so 'n aard in sy werke gevind word trek, hy dit onmiddellik terug. Eckhart het self die teks in Duits vertaal sodat die breë bevolking dit kon verstaan. Dit wil voorkom of die inkwisisie uitspraak teen hom was. Hy het die gesag van die inkwisisie verwerp en appél aangeteken by die Pous. Hy het in die lente van 1327 vertrek na Avignon.

In Avignon, het Pous Johannes XXII twee tribunale aangestel om die saak te ondersoek, een bestaande uit teoloë en die ander bestaande uit kardinale. Min inligting is beskikbaar oor hierdie proses. Dit is wel bekend dat die 150 verdagte tekste verminder is na 28. Die dokument bekend as die Votum Avenionense dui in skolastiese formaat die 28 artikels aan, Eckhart se verdediging van elk en die teenspraak daarvan deur die kommisarise. Op 30 April 1328, het die pous aan aartsbiskop Hendrik van Virneburg geskryf dat die saak teen Eckhart vordering toon, maar noem ook dat Eckhart afgesterf het (Moderne studie stel voor dat hy moontlik mag gesterf het op 28 Januarie 1328). Die pouslike kommisie het uiteindelik die uitspraak van die Keulen kommissie onderskryf met 'n paar veranderinge.

Pous Johannes XXII het 'n bul (In agro dominico) uitgevaardig op 27 Maart 1329, waarin 'n reeks uitsprake van Eckhart beskryf word as dwaalleer en ander as vermoedlik kettery. Aan die einde word dit gestel dat Eckhart hierdie uitsprake teruggetrek het aangesien hy homself en al sy werke ondergeskik gestel het aan die besluite van die pous. Dit is moontlik dat die pous se ongewone besluit om die bul uit te reik ten spyte van die dood van Eckhart (sowel as die feit dat Eckhart nie persoonlik as 'n ketter veroordeel is nie), was as gevolg van die pous se vrees dat die groeiende problem van mistisisme en druk van sy bondgenoot Hendrik II om die saak tot 'n einde te bring.

Werk

Die Duitse en Latynse tekste wat behoue gebly het verskil van mekaar. Die aantal Duitse hand geskrewe tekste, waarvan daar honderde bewaar gebly het, is veel groter. Die tekste strek van volledige werke oor allerlei konsepte en aanhalings in aparte geskrifte, tot minimale fragmente. Die uitsoek, samestelling en redigering van sy tekste is nog steeds nie afgehandel nie. Tot nou toe is 110 preke in 'n kritiese uitgawe versorg, en van 17 ander word nog een vir publikasie voorberei. Tot die bekendste preke van Eckhart behoort Nr. 2, Intravit Iesus in quoddam castellum en Nr. 52, Beati pauperes spiritu.

Naas die preke het die verhandelings Reden der Unterweisung, Buch der göttlichen Tröstung en Von Abgeschiedenheit bewaar gebly. Sedert die einde van die 19de eeu is daar van die voorheen spoorloos verdwene werke in Latyn, 15 handgeskrewe tekse herontdek (die laatste in 1985). Die belangrikste van die verdwene werke is die Opus tripartitum, wat uit drie boeke bestaan het. Die eerste boek was die Opus propositionum (Boek van die Stellinge) wees, verdeeld in 14 verhandelings; die tweede boek die Boek van die Vrae of Probleme (Opus quaestionum), soortgelyk aan die struktuur van die Summa van Thomas van Aquino, maar nie so uitvoerig nie. Die derde boek het uit twee dele bestaan, die Opus expositionum, waarin alle boeke van beide Testamente kommentaar op gegee was, en die Opus sermonum, 'n keuse uit sy preke. Alle drie die dele het na mekaar verwys. Van hierdie enorme, slegs gedeeltelik verwesenlike teks het maar 'n paar inleidings (Prologi) en kommentare op 'n aantal Bybelboeke bewaar gebly. Die volgende Latynse tekste het wel bewaar gebly:

• Inleiding by die Opus tripartitum (in vier verskillende weergawes; die inleiding van die Opus quaestionum ontbreek)
• Eerste kommentaar op Genesis
• Kommentaar op Eksodus (in verskeie verwerkingsstadia)
• Kommentaar op Sapientia (ook meer male verwerk)
• Tweede kommentaar op Genesis
• Uitleg van die Evangelie van Johannes.
• De Sermones et lectiones super Ecclesiastici caput 24
• Fragment van 'n kommentaar op die Hooglied van Salomo
• Die Paryse Quaestiones
• Die Principium Collatio in libros sententiarum
• Die Sermones, wat slegs in 'n enkel manuskrip bewaar gebly het.
• Preek ter ere van Augustinus van Hippo uit 1302/03
• Paaspreek van 18 April 1294
• Bespreking van die Onse Vader (vermoedelik uit sy eerste jare)

Leer

Wese van God en skepping

Die denke volgens prosesmatige strukture word as 'n wesenlike deel beskou van Meester Eckhart se teologiese sieninge. Daarmee sou Eckhart in kontras te staan kom teenoor die substansie-ontologie van Thomas van Aquino. Terwyl by Thomas die Godelike bestaan die basis vir sy denke is, is die verhouding in Eckhart se Quaestiones anders: Deus est intelligere (God is om te verstaan). God word gelykgestel met die denke. Met Eckhart is daar sprake van 'n filosofie van die Gees. In die preke voor die Algemene Raad en in die lesings oor die wysheid van Ben Sirag wys Meester Eckhart op 'n noukeurige onderskeid tussen die twee sienings. Die bestaan van God kan nie onderskei word van die ‘denke’ oor God nie, maar is 'n geïntegreerde bestanddeel daarvan: Esse est Deus (Daar is 'n God).

Na 'n geharmoniseerde interpretasie stel Eckhart dat, dit wat die mens in die Godelike sien, hom deur die kennis toekom. In die oënskynlike teenstrydige uitsprake Deus est intelligere en Esse est Deus gaan in ieder geval om die op dieselfde manier tot uitdrukking te bring die absolute transendensie van God: die een keer as suiwer intellek, die andere keer as volheid van volmaaktheid.

Die agtergrond vir hierdie oorweginge was 'n fundamentele probleem van die skolastiese teologie: hoe kan God, wie as 'n persoonlike “buurman” aangespreek word, saamval met die skeppende God, van wie die 'sin' binne die omgewing van die aristoteliaanse oorsaaklikheidsleer opgevat word? Word hierdie God, soos dit lyk met Thomas van Aquino, voldoende met die substansiebegrip omskryf?

In die Quaestiones van Eckhart word die ‘sin’ van God verstaan as die voltrek van die denke (Deus est intelligere). God bring die verskynsels in en van die wêreld teweeg, deurdat Hy van Homself uitgaan en al die andere na Hom terugvoer. As deel van die alomvattende denke, is God die ‘sin’ van alle skepsels, 'n oergrond, wat van al die bepaalbare vrygehou moet word. Die voortgang van die Skepping is by Eckhart 'n oneindige selfdifferensiëring. Alle dinge is innerlik aanwesig in God. Die skepping word egter nie beskou as afkomstig van emanasie nie en God is nie bloot 'n Demiurg nie. Die skepping is 'n innerlike aktiwiteit (actio immanens) van God, wat in sigself uit niks skep.

Net soos Thomas van Aquino identifiseer Eckhart geen filosofiese redes wat in teenspraak is met die aanname van 'n spesifieke ontstaan van die skepping nie. Van die kant van God is die skepping ewig, tydloos, in die ewige nou vir altyd, die skep vind voortdurend plaas (creatio continua); sonder die skep versink die skepsels in die niet. Alleen as ‘resultaat van die skeppingsdaad,’ gesien vanuit die tydelike, lineêre gesigspunt van die wêreld, is die skepping tydelik. God ken geen tyd, want vir Hom is alles gelyktydig.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Meester Eckhart.
• The Eckhart Society
• Eckhart Triebel: Meister Eckhart und seine Zeit (Meester Eckhart en sy tyd - Duits)
• Eckhart Triebel: Meister Eckhart Bibliographie seit 1995 (Meester Eckhart bibliografie sedert 1995)