Gaan na inhoud

Buiteaardse lewe

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die verkenning van die ruimte sluit in die soeke na buiteaardse lewe.

Buiteaardse of buiteruimtelike lewe is lewe met ’n oorsprong elders as die Aarde. Daar word ook van buiteaardse wesens gepraat as verwys word na relatief komplekse individue. In ’n breë sin is buiteaardse lewe tot nog toe hipotetiese lewensvorme wat kan wissel van bakterie-agtige organismes tot wesens wat veel meer kompleks as die mens is. Die moontlikheid dat virusse buite die Aarde kan bestaan, is ook al voorgestel.[1]

Die ontwikkeling en toets van hipoteses oor buiteaardse lewe is bekend as astrobiologie, hoewel dit ook handel oor aardgebaseerde lewe in ’n astronomiese verband. Baie wetenskaplikes glo buiteaardse lewe is moontlik, maar daar is geen direkte bewys dat dit wel bestaan nie.[2] Sedert die middel van die 20ste eeu is daar ’n voortdurende soeke na tekens van buiteaardse lewe, van radio's wat ontwerp is om seine uit die heelal te bespeur tot teleskope wat soek na moontlike bewoonbare eksoplanete. Dit speel ook ’n groot rol in werke van wetenskapsfiksie.

Agtergrond

[wysig | wysig bron]

’n Hipotese bestaan dat buiteaardse lewe soos bakterieë in die res van die Sonnestelsel en die res van die heelal voorkom. Dié hipotese is gegrond op die grootte en die konsekwente fisiese wette van die sigbare heelal. Wetenskaplikes wat dit voorstaan, soos Carl Sagan en Stephen Hawking, glo dit is onwaarskynlik dat lewe nie buite die Aarde bestaan nie.[3][4] Die argument berus op die Koperniese beginsel, waarvolgens die Aarde nie ’n spesiale posisie in die heelal beklee nie, en die beginsel van middelmatigheid, waarvolgens daar niks buitengewoons aan lewe op Aarde is nie.[5] Lewe kon tegelykertyd op baie plekke regdeur die heelal ontstaan het. ’n Alternatiewe teorie is dat lewe minder algemeen voorkom, maar tussen bewoonbare planete versprei kon gewees het deur middel van panspermia of eksogenese.[6]

Lewe op Aarde kon reeds in die Son se protoplanetêre skyf ontstaan het.

Volgens rekenaarsimulasies kon komplekse organiese molekules wat nodig is vir lewe, gevorm gewees het in die protoplanetêre skyf of ruimtestof om die Son voor die vorming van die Aarde.[7] Volgens dié studies kon dieselfde proses voorgekom het om ander sterre waar planete gevorm het.[7]

Voorgestelde hemelliggame waar lewe sou kon ontstaan het, sluit in die planete Venus[8] en Mars, asook Jupiter se maan Europa[9]en Saturnus se mane Titaan en Enkelados.[10] In Mei 2011 het wetenskaplikes van Nasa berig Enkelados "lyk al hoe meer soos die mees bewoonbare plek in die Sonnestelsel buite die Aarde vir lewe soos ons dit ken".[11]

Wetenskaplikes glo sedert die 1950's die bewoonbare sone om sterre is die mees waarskynlike plek waar lewe kan voorkom. Verskeie ontdekkings sedert 2007 in hierdie sones het gelei tot skattings dat daar miljarde aardagtige habitats is.[12][13] In 2013 was daar nog net ’n paar planete in bewoonbare sones ontdek.[14] Op 4 November 2013 het sterrekundiges egter aangekondig daar kan tot 40 miljard aardgrootte-eksoplanete in die bewoonbare sones van sonagtige sterre of rooidwerge in die Melkweg voorkom, gebaseer op data van die Kepler-ruimteteleskoop.[15][16] Van hulle kan 11 miljard om sonagtige sterre voorkom.[17] Die naaste sodanige planeet kan volgens die wetenskaplikes minder as 12 ligjare van die Aarde af wees.[15][16]

Geen algemeen aanvaarde bewyse van buiteaardse lewe is al gevind nie; heelwat omstrede bewerings daarvan is egter al gemaak.[18] Die oortuiging dat vreemde vlieënde voorwerpe ’n buiteaardse oorsprong het,[19] asook bewerings van ontvoering deur buiteaardse wesens,[20] word deur die meeste wetenskaplikes verwerp. Die verskynsel word toegeskryf aan veral waarnemings van aardgebaseerde vliegtuie of sterrekundevoorwerpe, of aan poetse.[21]

In November 2011 het die Amerikaanse Withuis amptelik gereageer op twee petisies waarin die regering gevra word om amptelik te erken dat buiteaardse wesens die Aarde al besoek het en om enige doelbewuste geheimhouding van interaksies tussen die regering en buiteaardse wesens te onthul. Volgens die regering se verslag "het die Amerikaanse regering geen bewyse dat lewe buite ons planeet bestaan of dat ’n buiteaardse teenwoordigheid al enige kontak gemaak het met enige lid van die menslike geslag nie".[22][23] Daarvolgens is daar ook "geen geloofbare inligting wat daarop dui dat enige bewyse van die publiek weerhou word nie".[22][23] Volgens die verslag is daar pogings, soos SETI, die Kepler-ruimteprogram en Nasa se Mars-wetenskaplaboratorium, om tekens van lewe te soek. Die kans is "redelik groot" dat daar lewe op ander planete kan wees, maar die kans om met hulle kontak te maak – veral met intelligente wesens – is bitter klein as ’n mens die afstande in ag neem wat ter sprake is.[22][23]

Moontlike grondslag

[wysig | wysig bron]

Verskeie hipoteses is al voorgestel vir die moontlike grondslag van buiteaardse lewe uit ’n biochemiese, morfologiese en evolusie-oogpunt.

Biochemie

[wysig | wysig bron]
Die ses chemiese elemente noodsaaklik vir lewe op Aarde: koolstof, waterstof, stikstof, suurstof, fosfor en swawel.

Alle lewe op Aarde is gebaseer op 26 chemiese elemente. Sowat 95% van lewe is egter afhanklik van net ses van dié elemente: koolstof, waterstof, stikstof, suurstof, fosfor en swawel, afgekort as KWSSFS. Hulle vorm die basiese boustene van feitlik alle lewe op Aarde, terwyl die meeste van die ander elemente net in klein hoeveelhede aangetref word.[24]

Lewe op Aarde vereis water as die oplosmiddel waarin biochemiese reaksies plaasvind. Genoegsame hoeveelhede koolstof en die ander elemente kan saam met water die vorming van lewende organismes moontlik maak op ander planete met ’n soortgelyke chemiese samestelling en temperatuurgrense.[25] Aardplanete vorm in ’n proses wat ’n soortgelyke samestelling as die Aarde s’n moontlik maak.[26] Die kombinasie van koolstof, waterstof en suurstof in die chemiese vorm van koolhidrate (m.a.w. suiker) kan ’n bron van chemiese energie wees waarvan lewe afhanklik is, en kan die strukturele elemente vir lewe verskaf (soos ribose in die molekules DNS en RNS, en sellulose in plante). Plante verkry energie deur die omskakeling van ligenergie in chemiese energie deur fotosintese. Lewe soos ons dit ken, vereis koolstof in beide gereduseerde (metaan-derivate) en gedeeltelik geöksideerde (koolstofoksiede) toestande. Stikstof is nodig as ’n gereduseerde ammoniak-derivaat in alle proteïene, swawel as ’n derivaat van waterstofsulfied in sommige noodsaaklike proteïene, en fosfor geöksideer tot fosfate in genetiese materiaal en in energieoordrag.

Suiwer water het ’n neutrale pH danksy die voortgesette dissosiasie tussen hidroksied- en hidronium-ione. Daarom kan dit positiewe metaliese ione en negatiewe niemetaliese ione ewe doeltreffend oplos. Verder skep die feit dat organiese molekules óf hidrofobies (afgestoot deur water) óf hidrofilies (oplosbaar in water) kan wees, die vermoë van organiese samestellings om hulself te oriënteer om wateromsluitende membrane te vorm. Boonop gee die waterstofbindings tussen watermolekules dit die vermoë om energie te stoor met verdamping, waarop kondensasie vrygestel word. Dit help om die klimaat matiger te maak – om die tropiese gebiede af te koel en die pole warmer te maak. So word die termodinamiese stabiliteit gehandhaaf wat nodig is vir lewe.

Koolstof is noodsaaklik vir aardse lewe vanweë die groot buigsaamheid daarvan in die skepping van kovalente chemiese bindings met ’n verskeidenheid niemetaliese elemente, veral stikstof, suurstof en waterstof. Koolstofdioksied en water maak saam die berging van sonenergie moontlik in suikers en stysels, soos glukose. Die oksidasie van glukose stel biochemiese energie vry wat nodig is vir alle ander biochemiese reaksies.

Die vermoë om organiese sure (-COOH) en amienbasisse (-NH2) te skep, lei tot die vorming van die lang polimeer-peptiedes en katalitiese proteïene van monomeer-aminosure. Wanneer dit met fosfate gekombineer word, kan hierdie sure die inligtingbergende molekule van erflikheid, DNS, en die hoof-energieoordragmolekule van sellulêre lewe, adenosientrifosfaat, bou.

Vanweë hul oorvloed en vermoë om lewe te onderhou, is daar ’n hipotese dat lewensvorme elders in die ruimte dieselfde basiese materiale sal nodig hê. Ander elemente en oplosmiddels sou egter ’n grondslag vir lewe kon verskaf. Lewensvorme in ammoniak (eerder as water) is al voorgestel, hoewel hierdie oplossing minder gunstig lyk as water.[27]

Uit ’n chemiese standpunt is lewe basies ’n selfrepliserende reaksie, maar een wat kan ontstaan in baie verskillende omstandighede en met talle moontlike bestanddele. Dit lyk egter of koolstof-suurstof binne die vloeistof-temperatuurgrense van water die bevordelikste is.

Evolusie en morfologie

[wysig | wysig bron]
Buiteaardse wesens word dikwels in wetenskapsfiksie uitgebeeld met ’n groen of grys vel en groot kop.

Benewens die biochemiese grondslag, is evolusie en morfologie ook terreine wat in ag geneem word wanneer buiteaardse lewe ter sprake is. In wetenskapsfiksie het buiteaardse wesens dikwels halfmenslike of reptielvorms. Hulle word dikwels uitgebeeld met ’n groen of grys vel, ’n groot kop en vier arms en bene – dus as mensagtig – maar soms ook as katagtiges, insekte, vormlose massas, ens.

’n Onderskeid is al voorgestel tussen universele en parogiale (meer beperkte) eienskappe. Universele eienskappe is dié wat vermoedelik meer as een keer onafhanklik op Aarde ontwikkel het. Hulle is dus nie te moeilik om te ontwikkel nie en is so nuttig dat spesies hulle noodwendig sal ontwikkel. Die algemeenste hiervan is waarskynlik simmetrie, maar ander wat net so basies maar ingewikkelder is, sluit in sig, fotosintese, ledemate en die vermoë om te vlieg – hulle het almal vermoedelik verskeie kere op Aarde ontwikkel. Daar is byvoorbeeld ’n groot verskeidenheid oë en baie van hulle werk op heeltemal verskillende maniere en het verskillende visuele fokusse: die sigbare spektrum, infrarooi, polarisasie en akoestiek. Intelligente buiteaardse wesens sal op verskeie ander maniere kan kommunikeer: deur gebare (soos doofstom mense), klanke wat op ander maniere as met asemhaling voortgebring word (soos krieke) of bioluminesensie (liguitstraling).

Pogings om parogiale eienskappe te definieer lei tot baie idees uit oor watter eienskappe noodsaaklik is en watter nie. Skelette, wat volgens baie kenners noodsaaklik is vir groot aardse lewensvorme, sal waarskynlik elders in die een of ander vorm herhaal word. Die aanname dat buiteaardse wesens radikaal van mekaar sal verskil, is geensins vanselfsprekend nie. Terwyl baie bioloë klem lê daarop dat die enorme heterogene aard van lewe op Aarde daarop dui dat daar in die res van die heelal ’n nog groter diverse verskeidenheid sal wees, wys ander daarop dat konvergente (ooreenstemmende) evolusie dalk tot gevolg kan hê dat daar groot ooreenkomste tussen aardse en buiteaardse wesens is. Dié twee gedagterigtings word onderskeidelik "divergionisme" en "konvergionisme" genoem.[28]

Bewoonbaarheid van planete

[wysig | wysig bron]
Die Antieke Griekse filosoof Anaxagoras.

Daar was al voorstelle dat sommige planete in die Sonnestelsel die potensiaal het om lewe te huisves, veral dié met oseane onder die oppervlak. Astrobioloë glo egter as lewe elders in die Sonnestelsel ontdek word, sal dit waarskynlik ekstremofiele mikroörganismes wees (klein organismes wat in ekstreme toestande voorkom wat skadelik vir lewe op Aarde sal wees).

Die planete Venus en Mars, verskeie mane van Jupiter en Saturnus en selfs komete bevat vermoedelik nisomgewings waar lewe kan voorkom. ’n Mariene omgewing onder die oppervlak van Jupiter se maan Europa kan die mees geskikte habitat in die Sonnestelsel wees vir meersellige lewe.

Volgens die begrip panspermia kan lewe in die Sonnestelsel ’n gemeenskaplike oorsprong hê. As buiteaardse lewe op ’n ander plek in die Sonnestelsel gevind word, kon dit moontlik op Aarde ontstaan het, net soos wat lewe op Aarde elders kon ontstaan het (eksogenese). Die eerste keer dat die term "panspermia" gebruik is, was in die 5de eeu v.C. deur die Griekse filosoof Anaxagoras.[29] In die 19de eeu het wetenskaplikes dit in ’n moderne vorm laat herleef; hulle sluit in Jöns Jacob Berzelius (1834),[30] Kelvin (1871),[31] Hermann von Helmholtz (1879) en Svante Arrhenius (1903).[32]

Sir Fred Hoyle (1915–2001) en Chandra Wickramasinghe (geb. 1939) was belangrike voorstanders van die hipotese. Hulle het verder geglo lewensvorme dring steeds die Aarde se atmosfeer binne en kan verantwoordelik wees vir nuwe siektes en genetiese veranderings.[33]

Venus

[wysig | wysig bron]

Carl Sagan, David Grinspoon, Geoffrey A. Landis en Dirk Schulze-Makuch het ’n hipotese voorgestel dat mikrobes in die stabiele wolklae 50 km bo Venus se oppervlak kan voorkom; dit is gebaseer op die veronderstelling van herbergsame klimate en chemiese onewewigtigheid.[34][35][36]

Mars

[wysig | wysig bron]

Daar word al lank gegis oor lewe op Mars. Vloeibare water het lank gelede op Mars voorgekom en daar kan steeds water onder die oppervlak wees. Dit kan ook voorkom as dun lae soutwater in die eerste sentimeter of so vir dele van die jaar op sekere plekke.[37][38] Teen Julie 2008 is water geïdentifiseer toe ’n grondmonster verhit is in laboratoriumtoetse aan boord van Nasa se Phoenix-landingstuig op Mars. Foto's deur die Mars Global Surveyor het in 2006 tekens gewys dat vloeistof onlangs (binne die vorige tien jaar) op Mars se oppervlak gevloei het.[39]

Daar is bewyse dat Mars in die verlede warmer en natter was: droë rivierbeddings, ys by die pole, vulkane asook minerale wat in die teenwoordigheid van water vorm. Mars kan egter steeds lewe huisves, aangesien onlangs gevind is korsmos kan in die toestande op die planeet oorleef, soos vasgestel in ’n simulasielaboratorium van die Duitse Ruimtesentrum.[40][41]

In Junie 2012 het wetenskaplikes berig die meet van die verhouding tussen waterstof- en metaanvlakke op Mars kan die moontlikheid van lewe daar help bepaal.[42][43] Volgens hulle "dui lae H2/CH4-verhoudings (minder as sowat 40) daarop dat lewe waarskynlik teenwoordig en aktief is".[42] Ander wetenskaplikes het onlangs verslag gedoen oor metodes om waterstof en metaan in buiteaardse atmosfere te bespeur.[44][45]

Op 9 Desember 2013 het Nasa berig data van die Curiosity-verkenningstuig tydens sy bestudering van Aeolis Palus, dui daarop dat die Gale-krater ’n antieke varswatermeer bevat het wat mikrobiese lewe kon gehuisves het.[46][47] Die soeke na tekens van antieke lewe op Mars duur voort en is nou ’n primêre mikpunt van Nasa.[48]

Ceres

[wysig | wysig bron]

Onlangs het die Herschel-ruimtesterrewag bevestig dat die dwergplaneet Ceres waterdamp in sy atmosfeer het.[49] Ryp is moontlik ook op die oppervlak waargeneem.[50] Die teenwoordigheid van water en die temperature op Ceres het gelei tot spekulasies dat lewe daar moontlik is.[51][52][53]

Jupiter

[wysig | wysig bron]

Carl Sagan en ander[54] het in die 1960's en 1970's toestande opgestel vir hipotetiese aminosuurgebaseerde makroskopiese lewe in Jupiter se atmosfeer, gebaseer op bestaande toestande daar. Dit lyk egter nie of die atmosfeer geskik is vir die soort inkapseling wat nodig blyk te wees vir molekulêre biochemie nie, en dus word geglo lewe is onmoontlik.[55]

Van Jupiter se mane kan egter moontlik lewe onderhou. Wetenskaplikes het voorgestel verhitte oseane bestaan dalk diep onder die oppervlak van die buitenste drie Mane van Galilei – Europa, Ganimedes en Kallisto. Die EJSM/Laplace-sending is beplan om die bewoonbaarheid van dié omgewings te ondersoek.

Europa

[wysig | wysig bron]
Oseane onder die oppervlak, soos in dié voorstelling van Europa, kan dalk lewe huisves.[56]

Jupiter se maan Europa is al lank die onderwerp van spekulasies oor buiteaardse lewe vanweë die sterk moontlikheid van vloeibare water onder sy yslaag. Hidrotermiese gate op die bodem van die oseane, as hulle bestaan, kan dalk die ys verhit en meersellige lewe moontlik maak.[9] Daar is ook ’n moontlikheid dat Europa aërobiese makrofauna kan onderhou deur middel van suurstof wat geskep word deur kosmiese strale wat sy oppervlak-ys tref.[57]

Die oortuiging dat daar lewe op Europa is, het in 2011 ’n hupstoot gekry toe ontdek is groot mere kom in Europa se dik ysskil voor. Volgens wetenskaplikes lyk dit of yswalle om die mere in hulle instort, en dit skep ’n moontlike meganisme waardeur lewevormende chemikalieë wat in sonverligte gebiede op die oppervlak geskep word, na binne die mere verplaas word.[58][59]

Op 11 Desember 2013 het Nasa bekend gemaak wetenskaplikes het klei-agtige minerale wat dikwels met organiese materiale verbind word, op Europa se yskors waargeneem.[60] Volgens die wetenskaplikes kan die teenwoordigheid van die minerale wees danksy ’n botsing met ’n asteroïde of komeet.[60]

Saturnus

[wysig | wysig bron]

Hoewel wetenskaplikes nie glo daar is lewe op Saturnus nie, is sy mane Titaan en Enkelados twee moontlike kandidate.

Titaan

[wysig | wysig bron]

Titaan, die grootste maan van Saturnus, is die enigste bekende maan met ’n betekenisvolle atmosfeer. Data van die Cassini-Huygens-sending het teorieë van ’n globale koolwaterstofoseaan weerlê, maar later die teenwoordigheid van vloeibare koolwaterstofmere in die poolstreke bespeur – dit was die eerste stabiele massas oppervlakvloeistof wat buite die Aarde ontdek is.[61][62][63] Die ontleding van die data het aspekte ontbloot van atmosferiese chemie naby die oppervlak wat ooreenstem met die hipotese (maar dit nie bewys nie) dat organismes op Titaan waterstof, asetileen en etaan gebruik en metaan produseer.[64][65][66]

Enkelados

[wysig | wysig bron]

Enkelados, nog ’n maan van Saturnus, het van die toestande wat nodig is vir lewe, soos geotermiese aktiwiteit en waterdamp, sowel as moontlike oseane onder sy ys wat dalk deur gety-effekte verhit word. Cassini het in 2005 koolstof, waterstof, stikstof en suurstof – alles sleutelelemente vir lewende organismes – bespeur tydens ’n verbyvlug deur een van Enkelados se geisers wat ys en gas uitspuit. Die temperatuur en digtheid van die uitgespuite stowwe het gedui op ’n warmer, wateragtige bron onder die oppervlak. Geen lewe is egter bespeur nie.[67]

Klein hemelliggame

[wysig | wysig bron]

Ekstremofiele kan moontlik ook op kleiner hemelliggame in die Sonnestelsel aangetref word. Fred Hoyle het voorgestel mikrobiese lewe kan op komete voorkom.[68]

Wetenskaplike soektog

[wysig | wysig bron]
Nasa se Kepler-ruimteteleskoop, wat na eksoplanete soek.

Die wetenskaplike soektog na buiteaardse lewe geskied op ’n direkte en indirekte manier.

Direkte soektog

[wysig | wysig bron]

Wetenskaplikes soek direk na biospore in die Sonnestelsel deur middel van ondersoeke na Mars se oppervlak en die bestudering van meteoriete wat die Aarde getref het. In 2008 het Nasa en die Europese Ruimteagentskap (ESA) hul gesamentlike EJSM/Laplace-sending aangekondig wat ’n soektog na lewe op die maan Europa sou insluit.[69] In 2011 moes Nasa egter afskaal weens ’n gebrek aan geld. Daar is ’n moontlikheid dat ESA die projek in die toekoms alleen sal aanpak.[70]

Nasa het wel in November 2011 die Mars-wetenskaplaboratorium (MSL) gelanseer wat ’n verkenningstuig, Curiosity, op 6 Augustus 2012 op Mars laat land het.[71][72] Dit is ontwerp om te soek na die moontlikheid van lewe (in die verlede en hede) met behulp van ’n verskeidenheid wetenskaplike instrumente.

Volgens die Gaia-hipotese sal enige planeet met ’n aansienlike mate van lewe ’n chemies onewewigtige atmosfeer hê. Dit is redelik maklik om dit van ’n afstand af vas te stel met behulp van spektroskopie. Aansienlike vooruitgang in die vermoë om lig van kleiner rotsagtige wêrelde naby hul ster te vind is egter nodig voor spektroskopiese metodes gebruik kan word om eksoplanete te ontleed.

Nasa het op 21 Februarie 2014 aangekondig hulle het ’n grootliks bygewerkte databasis vir die opsporing van polikliniese aromatiese koolwaterstowwe (PAK's) in die heelal. Volgens wetenskaplikes kan meer as 20% van die koolstof in die heelal dalk verbind word met PAK's, wat moontlik aanvangsmateriale kan wees vir die vorming van lewe. Dit lyk of PAK's kort ná die Oerknal ontstaan het, wydverspreid in die heelal voorkom en verbind kan word met nuwe sterre en eksoplanete.[73]

Indirekte soektog

[wysig | wysig bron]

As daar ’n gevorderde buiteaardse gemeenskap is, is daar geen waarborg dat hulle inligting in die Aarde se rigting sal uitstuur of dat die inligting as sodanig deur die mens erken sal word nie. Die tyd wat nodig is vir ’n sein om deur die heelal te trek, beteken ook dat enige sein wat wel bespeur word (of nie), uit die verre verlede kom.

Projekte soos SETI voer enorme soektogte uit na radioaktiwiteit wat die bestaan van buiteaardse lewe kan bevestig. Daar is ook voorstelle dat buiteaardse wesens gepulseerde en aaneenlopende laserseine in die sigbare sowel as infrarooispektrum kan uitstuur.[74] Laserseine het die voordeel dat hulle nie in die interstellêre medium sal "smeer" nie en dalk voordeliger sal wees vir kommunikasie tussen die sterre. Terwyl kommunikasietegnieke soos die uitstuur van laserseine en interstellêre vlugte ernstig ondersoek is en wel uitvoerbaar kan wees, sal dit nie kostedoeltreffend wees nie.

Sommige wetenskaplikes het selfs al voorgestel dat gevorderde beskawings kunsmatige swartkolke sal kan skep as ’n energiebron of ’n manier om van afval ontslae te raak. Hulle stel voor die waarneming van ’n swartkolk met ’n massa van minder as 3,5 sonmassas (die teoretiese perk vir ’n natuurlike swartkolk) sal ’n bewys wees van ’n buiteaardse beskawing.[75]

Eksoplanete

[wysig | wysig bron]

Sterrekundiges soek ook na eksoplanete wat lewe sal kan onderhou, veral in die bewoonbare sone van sterre waar toestande geskik is vir vloeibare water om voor te kom.[76][77] Huidige radiowaarnemingsmetodes is onvoldoende vir so ’n soektog. Teleskope van die toekoms behoort die vermoë te hê om planete om nabygeleë sterre waar te neem om so die teenwoordigheid van lewe – óf direk óf deur spektrografie – te onthul, asook sleutelinligting soos die teenwoordigheid van vrye suurstof in ’n planeet se atmosfeer.

Sommige wetenskaplikes glo Alpha Centauri, die naaste veelvoudige ster aan die Aarde, kan planete hê waar lewe moontlik is.[78]

’n Kunstenaarsvoorstelling van Kepler-22b.

Op 24 April 2007 het wetenskaplikes by die Europese Suidelike Sterrewag in La Silla, Chili, gesê hulle het die eerste aardagtige eksoplaneet ontdek. Die planeet, bekend as Gliese 581 c, se wentelbaan is in die bewoonbare sone van sy moederster, Gliese 581, ’n rooidwerg sowat 20,5 ligjare van die Aarde af. Daar is aanvanklik geglo die planeet het vloeibare water, maar onlangse rekenaarsimulasies van Gliese 581 c se klimaat deur Werner von Bloh en sy span by die Duitse Instituut vir Klimaatimpaknavorsing dui daarop dat koolstofdioksied en metaan in die atmosfeer ’n weghol-kweekhuiseffek skep. Dit sal die planeet verhit tot oor die kookpunt van water (100 °C), en dus sal lewe onwaarskynlik wees. Wetenskaplikes konsentreer nou op Gliese 581 d, wat net buite die ster se tradisionele bewoonbare sone lê.[79] In Mei 2011 het navorsers voorspel die planeet val nie net in die bewoonbare sone nie, maar is groot genoeg vir ’n stabiele atmosfeer van koolstofdioksied en "warm genoeg om oseane, wolke en reën te hê", volgens die Franse Nasionale Sentrum vir Wetenskaplike Navorsing.[80]

In Desember 2011 het Nasa bevestig dat Kepler-22b, wat 600 ligjare van die Aarde af is en ’n radius van 2,4 keer dié van die Aarde het, moontlik die naaste aan die Aarde kom wat betref grootte en temperatuur.[81][82]

Sedert 1992 is 'n paar duisend eksoplanete in die Melkweg ontdek. (Teen 1 Oktober 2024 was daar 7 344 bevestigde eksoplanete in 5 037 planeetstelsels, met 1 020 stelsels wat meer as een planeet het.[83]) en dit sal in die komende jare na verwagting grootliks toeneem.[84] Hulle grootte wissel van aardgrootte-planete tot planete groter as Jupiter. Omdat die Kepler-ruimteteleskoop drie oorgange van ’n planeet voor sy ster moet waarneem om dit as ’n kandidaat-eksoplaat te bevestig, kon dit nog net planete identifiseer wat teen ’n redelike vinnige tempo om hul sterre wentel. Ondanks dié suksesse beteken die metode van oorgang wat Kepler gebruik dat planete se wentelbaan teen ’n klein inklinasie tot die siglyn van die waarnemer moet wees – dit beteken die moontlikheid om ’n planeet van die Aarde se grootte en wentelradius om ’n verafgeleë ster te ontdek is net 0,47%. Die getal planete wat Kepler kan opspoor, is dus net ’n klein deeltjie van die planete wat in die Melkweg kan bestaan.[85]

Die Drake-vergelyking

[wysig | wysig bron]

Dr. Frank Drake, ’n sterrekundige en astrofisikus van die Universiteit van Kalifornië in Santa Cruz het in 1961 die Drake-vergelyking geskep. Hierdie omstrede vergelyking skat die getal intelligente beskawings in die Melkweg op grond van die volgende faktore:

Dr. Frank Drake

Dit is:

R* = Die tempo van vorming van sterre in die Melkweg.
fp = Die deel van dié sterre met planete.
ne = Die getal aardagtige planete.
fl = Die deel van dié planete waar lewe ontwikkel het.
fi = Die deel van dié planete waar intelligente lewe ontwikkel het.
fc = Die deel van dié planete met moontlike beskawings wat kan kommunikeer.
L = Die gemiddelde lewensduur van beskawings wat moontlik kan kommunikeer.

Kritiek op die Drake-vergelyking was hoofsaaklik dat dit op gissings berus; dus kan dit nie gebruik word om tot enige werklike gevolgtrekking te kom nie.[86] Die vergelyking was egter nie bedoel as wetenskaplike feite nie, maar as ’n manier om dialoog oor hierdie onderwerpe aan te wakker. Dan val die fokus op hoe om dit eksperimenteel op te volg. Drake het juis die vergelyking geformuleer as ’n besprekingsagenda op ’n ruimtekonferensie.[87]

Drake het die vergelyking gebruik om te skat dat daar sowat 10 000 planete in die Melkweg is wat intelligente lewe bevat met die moontlike vermoë om met die Aarde te kommunikeer.[88]

Gebaseer op waarnemings van die Hubble-ruimteteleskoop, is daar minstens 125 miljard sterrestelsels in die sigbare heelal. Daar word geskat minstens 10% van alle sonagtige sterre het planete,[89] en dus is daar 6,25×1018 sterre met planete in die sigbare heelal. As ’n mens aanneem net een uit elke miljard sterre het planete met lewe, sal daar 6,25×109 (6,25 miljard) planeetstelsels in die sigbare heelal wees wat lewe kan onderhou.

Die oënskynlike weerspreking tussen die hoë skattings van planete wat lewe kan onderhou en die gebrek aan bewyse daarvoor[90] of kontak met hulle, staan bekend as die Fermi-paradoks.

Kulturele impak

[wysig | wysig bron]

Antieke en Middeleeuse idees

[wysig | wysig bron]
In 1561 was daar in Neurenberg, Duitsland, massa-waarnemings van lugverskynsels of VVV's.

In antieke tye is algemeen aanvaar die kosmos bestaan uit "baie wêrelde" wat deur intelligente, niemenslike lewensvorme bewoon word, maar hierdie "wêrelde" was mitologies van aard en nie geskoei op die heliosentriese begrip van die Sonnestelsel of die idee dat die Son net een van baie sterre is nie.[91] ’n Voorbeeld is die 14 Loka van die Hindoe-kosmologie of die Nege Wêrelde van die Oud-Noorse mitologie.

Die Son en Maan is dikwels beskou as bewoonde wêrelde in so ’n konteks, of as die voertuie (strydwaens of bote) van die gode, soos dié van die songod Ra in die Egiptiese mitologie.

Boeddhiste- en Hindoe-oortuigings van eindeloos herhalende siklusse van die lewe wat "Samsara" genoem is, het gelei tot beskrywings van veelvoudige wêrelde en die geloof dat daar baie heelalle is.

Volgens die Joodse Talmoed is daar minstens 18 000 ander wêrelde, maar min inligting word verskaf oor die aard daarvan en of hulle fisiek of spiritueel is. In die 18de eeu is geglo buiteaardse wesens bestaan en dat van hulle intelligent is, asook dat hulle sal verskil van mense "net soos wat seediere verskil van landdiere".[92][93]

Toe die Christendom deur die Weste versprei, is die Ptolemeïese oortuiging van geosentriese kosmologie (dat die Aarde die middelpunt van die heelal is), wyd aanvaar en hoewel die kerk nooit ’n amptelike verklaring oor die kwessie van buiteaardse lewe uitgereik het nie, was die oortuiging dat dit ’n dwaalleer is. In 1277 het die biskop van Parys wel gesê God "kon" meer as een wêreld geskep het (vanweë sy almag). Oortuigings dat buiteaardse lewe bestaan, was egter skaars.

Vroegmoderne tydperk

[wysig | wysig bron]
Giordano Bruno.

Denkrigtings het verander met die uitvinding van teleskope en die Koperniese aanslag op geosentriese kosmologie. Toe dit eers duidelik word die Aarde is net een van tallose hemelliggame in die heelal, het die teorie van buiteaardse lewe ’n onderwerp van bespreking in die wetenskapgemeenskap geword. Die bekendste vroegmoderne voorstander van sulke idees was die Italiaanse filosoof Giordano Bruno, wat in die 16de eeu gemeen het daar is ’n oneindige heelal waarin elke ster deur sy eie planeetstelsel omring word. Hy het geskryf die ander wêrelde "het nie minder deug of ’n ander aard as ons Aarde nie" en dat dit nes die Aarde "diere en bewoners bevat".[94]

In Barok-letterkunde soos Die State en Ryke van die Maan deur Cyrano de Bergerac, is buiteaardse beskawings uitgebeeld as humoristiese of ironiese parodieë op die Aardse lewe.

Die moontlikheid van buiteaardse lewe het ’n onderwerp van gissings gebly namate wetenskaplike ontdekkings toegeneem het. William Herschel, die ontdekker van Uranus, was een van die sterrekundiges van die 18de en 19de eeu wat oortuig daarvan was dat die Sonnestelsel, en dalk ander sterrestelsels, wel buiteaarde lewe het. Ander bekendes uit dié tyd wat met hom saamgestem het, sluit in Immanuel Kant en Benjamin Franklin. Tydens die hoogtepunt van die Verligting is selfs die Son en Maan beskou as kandidate vir buiteaardse lewe.

19de eeu

[wysig | wysig bron]

Bespiegelings oor lewe op Mars het in die laat 19de eeu toegeneem ná die teleskopiese waarneming deur sommige mense van oënskynlike Mars-kanale – iets wat later optiese illusies blyk te gewees het. Desondanks het die Amerikaanse sterrekundige Percival Lowell in 1895 sy boek Mars gepubliseer, gevolg deur Mars and its Canals in 1906, waarin hy voorstel die kanale is die werk van ’n uitgestorwe beskawing.[95] Dit het daartoe gelei dat die Britse skrywer H.G. Wells The War of the Worlds in 1897 geskryf het, waarin hy vertel van ’n inval van die Aarde deur Mars-bewoners wat vlug weens die planeet se opdroging.

Spektroskopiese ontledings van Mars het in 1894 in alle erns begin nadat die Amerikaanse sterrekundige William Wallace Campbell bewys het Mars se atmosfeer bevat nie water of suurstof nie.[96] Teen 1909 het beter teleskope en die beste posisie van Mars sedert 1877 ’n besliste einde gebring aan die kanaalhipotese.

Wetenskapsfiksie het in die laat 19de eeu ontwikkel, hoewel dit nie toe so genoem is nie. Jules Verne se Around the Moon (1870) het ’n bespreking bevat oor die moontlikheid van lewe op die Maan, maar met die slotsom dat dit verlate is. Stories met buiteaardse wesens word onder meer gevind in Garrett P. Serviss se Edison's Conquest of Mars (1897). The War of the Worlds deur H.G. Wells is in 1898 gepubliseer en hierna het die idee van die verowering van die Aarde deur Mars-bewoners in die 20ste-eeuse popkultuur posgevat.

20ste eeu

[wysig | wysig bron]
Die Goue Plaat is in die 1977-ruimtetuie Voyager 1 en Voyager 2 geplaas in die hoop dat intelligente wesens dit sal vind.
Die Arecibo-boodskap is ’n digitale boodskap wat in 1974 na die sterreswerm M13 gestuur is.

In 1938 was daar ’n opskudding oor ’n radiodrama-weergawe van Wells se roman oor die Amerikaanse CBS-radionetwerk omdat dit glo by baie mense die indruk gewek het dat ’n werklike inval deur Mars-bewoners plaasvind.

Ná die Roswell-voorval in 1947 het VVV-teorieë oor die teenwoordigheid van buiteaardse wesens ’n algemene verskynsel in Amerika geword in die laat 1940's en tydens die begin van die ruimte-eeu in die 1950's, en daar was ’n groot toename in VVV-waarnemings. Die term VVV self het in 1952 ontstaan toe die idee van "vlieënde pierings" gewild geword het.

Die oortuiging dat feitlik alle hemelliggame bewoon word, is getemper toe satelliete in die middel van die 20ste eeu ander liggame in die Sonnestelsel begin besoek, en teen die 1970's het die geloof in VVV's deel geword van randkulture wat verbind is met die paranormale, New Age-beweging ens. ’n Paar VVV-godsdienste het in die 1950's en 1970's ontstaan en van hulle, soos Sciëntologie (in 1953 gestig) en Raëlisme (in 1974 gestig), is steeds aktief.

Aan die wetenskaplike front is die moontlikheid van lewe op die Maan in die 1960's finaal die nekslag toegedien en in die 1970's het dit duidelik geword die meeste ander hemelligame in die Sonnestelsel huisves nie hoogs ontwikkelde lewe nie, hoewel die vraag of daar primitiewe lewe is, steeds relevant is. In die 1980's het Carl Sagan, Bruce Murray en Louis Friedman die Amerikaanse Planetary Society gestig, deels as ’n werktuig vir SETI-ondersoeke, en sedert die 1990's duur ’n soeke na radioseine uit die ruimte voort.

Onlangse geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Die onvermoë van die SETI-program om ná dekades intelligente radioseine op te spoor het minstens gedeeltelik ’n demper geplaas op die optimisme van die begin van die ruimte-eeu. SETI is egter nie ’n aaneenlopende soektog na uitsluitlik radioseine nie; dit gebruik die bronne en mannekrag wat dit kan wanneer dit kan. Die program soek ook op ’n gegewe tyd na ’n beperkte reeks frekwensies.[97]

In 2000 het die geoloog en paleontoloog Peter Ward en die astrobioloog Donald Brownlee ’n boek gepubliseer met die naam Rare Earth: Why Complex Life is Uncommon in the Universe.[98] Daarin bespreek hulle die Seldsame Aarde-hipotese en beweer hulle aardagtige lewe is seldsaam in die heelal, terwyl mikrobiese lewe algemeen voorkom. Ward en Brownlee erken daar kan evolusie op ander planete voorkom wat nie gebaseer is op lewensnoodsaaklike aardse eienskappe (soos DNS en koolstof) nie. Die moontlikheid van mikrobiese lewe in die ruimte is nie so omstrede onder wetenskaplikes nie, maar daar is nog geen direkte bewyse gevind dat dit wel bestaan nie. Daar is wel indirekte bewyse vir die bestaan van primitiewe lewe op Mars, maar die gevolgtrekkings wat van sulke bewyse afgelei moet word, is omstrede.

Die teoretiese fisikus Stephen Hawking het in 2010 gemaan dat die mens nie buiteaardese wesens moet probeer kontak nie. Hy het gewaarsku sulke wesens kan die Aarde plunder vir lewensbronne. Hy het gesê dit kan wees soos toe Columbus in Amerika geland het, wat tot nadeel gestrek het van die inheemse volke.[99] Wetenskaplikes by Nasa en die Penn-staatsuniversiteit het in April 2011 ’n artikel gepubliseer waarin hulle die vraag behandel: Sal kontak met buiteaardse wesens voordelig of nadelig vir die mens wees? Daarin word positiewe, negatiewe en neutrale scenario's bespreek.[100]

Op 17 April 2014 is die ontdekking aangekondig van die aardgrootte-eksoplaneet Kepler-186f, sowat 500 ligjare van die Aarde af.[101] Dit is die eerste planeet met min of meer dieselfde radius as die Aarde wat in die bewoonbare sone van sy ster ontdek is en daar is ’n hipotese dat water op sy oppervlak voorkom.

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Griffin, Dale Warren (14 Augustus 2013). "The Quest for Extraterrestrial Life: What About the Viruses?". Astrobiology. 13 (8): 774–783. Bibcode:2013AsBio..13..774G. doi:10.1089/ast.2012.0959. Besoek op 6 September 2013.
  2. ↑ Davies, Paul (18 November 2013). "Are We Alone in the Universe?". New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Mei 2019. Besoek op 20 November 2013.
  3. ↑ Steiger, Brad; White, John, reds. (1986). Other Worlds, Other Universes. Health Research Books. p. 3. ISBN 0-7873-1291-6.
  4. ↑ Filkin, David; Hawking, Stephen W. (1998). Stephen Hawking's universe: the cosmos explained. Art of Mentoring Series. Basic Books. p. 194. ISBN 0-465-08198-3. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Junie 2013. Besoek op 24 September 2014.
  5. ↑ Rauchfuss, Horst (2008). Chemical Evolution and the Origin of Life. T. N. Mitchell. Springer. ISBN 3-540-78822-0.
  6. ↑ Gonzalez, Guillermo; Richards, Jay Wesley (2004). The privileged planet: how our place in the cosmos is designed for discovery. Regnery Publishing. pp. 343–345. ISBN 0-89526-065-4.
  7. ↑ 7,0 7,1 Moskowitz, Clara (29 Maart 2012). "Life's Building Blocks May Have Formed in Dust Around Young Sun" (in Engels). Space.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Februarie 2020. Besoek op 30 Maart 2012.
  8. ↑ Redfern, Martin (25 Mei 2004). "Venus clouds 'might harbour life'" (in Engels). BBC News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 April 2020. Besoek op 5 Desember 2007.
  9. ↑ 9,0 9,1 Friedman, Louis (14 Desember 2005). "Projects: Europa Mission Campaign". The Planetary Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Februarie 2006. Besoek op 8 Augustus 2011. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  10. ↑ Coustenis, A.; et al. (Maart 2009). "TandEM: Titan and Enceladus mission". Experimental Astronomy. 23 (3): 893–946. Bibcode:2009ExA....23..893C. doi:10.1007/s10686-008-9103-z.
  11. ↑ Lovett, Richard A. (31 Mei 2011). "Enceladus named sweetest spot for alien life". Nature. Nature. doi:10.1038/news.2011.337. Besoek op 3 Junie 2011.
  12. ↑ Wethington, Nicholos (16 September 2008). "How Many Stars are in the Milky Way?". UniverseToday. UniverseToday. Besoek op 21 April 2013.
  13. ↑ Choi, Charles Q. (21 Maart 2011). "New Estimate for Alien Earths: 2 Billion in Our Galaxy Alone" (in Engels). Space.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 April 2020. Besoek op 24 April 2011.
  14. ↑ Torres, Abel Mendez (26 April 2013). "Ten potentially habitable exoplanets now". Habitable Exoplanets Catalog (in Engels). University of Puerto Rico. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Oktober 2019. Besoek op 29 April 2013.
  15. ↑ 15,0 15,1 Overbye, Dennis (4 November 2013). "Far-Off Planets Like the Earth Dot the Galaxy". New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Mei 2020. Besoek op 5 November 2013.
  16. ↑ 16,0 16,1 Petigura, Eric A.; Howard, Andrew W.; Marcy, Geoffrey W. (31 Oktober 2013). "Prevalence of Earth-size planets orbiting Sun-like stars". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. arXiv:1311.6806. Bibcode:2013PNAS..11019273P. doi:10.1073/pnas.1319909110. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 November 2013. Besoek op 5 November 2013.
  17. ↑ Khan, Amina (4 November 2013). "Milky Way may host billions of Earth-size planets". Los Angeles Times. Besoek op 5 November 2013.
  18. ↑ Pickrell, John (4 September 2006). "Top 10: Controversial pieces of evidence for extraterrestrial life". New Scientist (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2015. Besoek op 18 Februarie 2011.
  19. ↑ Cross, Anne (2004). "The Flexibility of Scientific Rhetoric: A Case Study of UFO Researchers". Qualitiative Sociology. 27 (1): 3–34. doi:10.1023/B:QUAS.0000015542.28438.41.
  20. ↑ Clancy, Susan A. (2005). Abducted: how people come to believe they were kidnapped by aliens. Harvard University Press. pp. 4–6. ISBN 0-674-02401-X.
  21. ↑ Ailleris, Philippe (Januarie–Februarie 2011). "The lure of local SETI: Fifty years of field experiments". Acta Astronautica. 68 (1–2): 2–15. Bibcode:2011AcAau..68....2A. doi:10.1016/j.actaastro.2009.12.011.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Larson, Phil (5 November 2011). "Searching for ET, But No Evidence Yet" (in Engels). White House. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 November 2016. Besoek op 6 November 2011.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Atkinson, Nancy (5 November 2011). "No Alien Visits or UFO Coverups, White House Says". UniverseToday. Besoek op 6 November 2011.
  24. ↑ Mix, Lucas John (2009). Life in space: astrobiology for everyone. Harvard University Press. p. 76. ISBN 0-674-03321-3. Besoek op 8 Augustus 2011.
  25. ↑ Pace, Norman R. (20 Januarie 2001). "The universal nature of biochemistry". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (3): 805–808. Bibcode:2001PNAS...98..805P. doi:10.1073/pnas.98.3.805. PMC 33372. PMID 11158550.
  26. ↑ Bond, Jade C.; O'Brien, David P.; Lauretta, Dante S. (Junie 2010). "The Compositional Diversity of Extrasolar Terrestrial Planets. I. In Situ Simulations". The Astrophysical Journal. 715 (2): 1050–1070. arXiv:1004.0971. Bibcode:2010ApJ...715.1050B. doi:10.1088/0004-637X/715/2/1050.
  27. ↑ "Ammonia-based life" (in Engels). daviddarling.info. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Februarie 2020.
  28. ↑ "extraterrestrial life, variety of" (in Engels). daviddarling.info. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Julie 2019. Besoek op 24 September 2014.
  29. ↑ Margaret O'Leary (2008) Anaxagoras and the Origin of Panspermia Theory, iUniverse publishing Group, # ISBN 978-0-595-49596-2
  30. ↑ Berzelius (1799–1848), J. J. "Analysis of the Alais meteorite and implications about life in other worlds". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  31. ↑ Thomson (Lord Kelvin), W. (1871). "Inaugural Address to the British Association Edinburgh. "We must regard it as probably to the highest degree that there are countless seed-bearing meteoritic stones moving through space."". Nature. 4 (92): 261–278 [262]. Bibcode:1871Natur...4..261.. doi:10.1038/004261a0.
  32. ↑ Arrhenius, S., Worlds in the Making: The Evolution of the Universe. New York, Harper & Row, 1908.
  33. ↑ Fred Hoyle, Chandra Wickramasinghe and John Watson, Viruses from Space and Related Matters, University College Cardiff Press, 1986.
  34. ↑ Venusian Cloud Colonies :: Astrobiology Magazine
  35. ↑ Geoffrey A. Landis Astrobiology: The Case for Venus
  36. ↑ Cockell, C. S. (Desember 1999). "Life on Venus". Planetary and Space Science. 47 (12): 1487–1501. Bibcode:1999P&SS...47.1487C. doi:10.1016/S0032-0633(99)00036-7.
  37. ↑ Lobitz, B.; Wood, BL; Averner, MM; McKay, CP (2001). "Use of spacecraft data to derive regions on Mars where liquid water would be stable". Proc. Natl. Acad. Sci. 98 (5): 2132–2137. Bibcode:2001PNAS...98.2132L. doi:10.1073/pnas.031581098. PMC 30104. PMID 11226204.
  38. ↑ Haberie, Robert M.; McKay, Christopher P.; Schaeffer, James; Cabrol, Nathalie A.; Grin, Edmon A.; Zent, Aaron P.; Quinn, Richard (2001). "On the possibility of liquid water on present-day Mars". J. Geophysical Research. 106: 23317–23326. Bibcode:2001JGR...10623317H. doi:10.1029/2000JE001360.
  39. ↑ "Water 'flowed recently' on Mars". BBC News (in Engels). 6 Desember 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Februarie 2020. Besoek op 2 Mei 2010.
  40. ↑ Baldwin, Emily (26 April 2012). "Lichen survives harsh Mars environment" (in Engels). Skymania News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Julie 2017. Besoek op 27 April 2012.
  41. ↑ de Vera, J.-P.; Kohler, Ulrich (26 April 2012). "The adaptation potential of extremophiles to Martian surface conditions and its implication for the habitability of Mars" (PDF). European Geosciences Union. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 8 Junie 2012. Besoek op 27 April 2012.
  42. ↑ 42,0 42,1 Oze, Christopher; Jones, Camille; Goldsmith, Jonas I.; Rosenbauer, Robert J. (7 Junie 2012). "Differentiating biotic from abiotic methane genesis in hydrothermally active planetary surfaces". PNAS. 109 (25): 9750–9754. Bibcode:2012PNAS..109.9750O. doi:10.1073/pnas.1205223109. PMC 3382529. PMID 22679287. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 November 2017. Besoek op 27 Junie 2012.
  43. ↑ Staff (25 Junie 2012). "Mars Life Could Leave Traces in Red Planet's Air: Study" (in Engels). Space.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 27 Junie 2012.
  44. ↑ Brogi, Matteo; Snellen, Ignas A. G.; de Krok, Remco J.; Albrecht, Simon; Birkby, Jayne; de Mooij, Ernest J. W. (28 Junie 2012). "The signature of orbital motion from the dayside of the planet t Boötis b". Nature. 486 (7404): 502–504. arXiv:1206.6109. Bibcode:2012Natur.486..502B. doi:10.1038/nature11161. Besoek op 28 Junie 2012.
  45. ↑ Mann, Adam (27 Junie 2012). "New View of Exoplanets Will Aid Search for E.T." (in Engels). Wired. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Augustus 2012. Besoek op 28 Junie 2012.
  46. ↑ Chang, Kenneth (9 Desember 2013). "On Mars, an Ancient Lake and Perhaps Life". New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Mei 2020. Besoek op 9 Desember 2013.
  47. ↑ Various (9 Desember 2013). "Science – Special Collection – Curiosity Rover on Mars". Science. Besoek op 9 Desember 2013.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)
  48. ↑ Grotzinger, John P. (24 Januarie 2014). "Introduction to Special Issue – Habitability, Taphonomy, and the Search for Organic Carbon on Mars". Science. 343 (6169): 386–387. Bibcode:2014Sci...343..386G. doi:10.1126/science.1249944. PMID 24458635.
  49. ↑ Küppers, M.; O'Rourke, L.; Bockelée-Morvan, D.; Zakharov, V.; Lee, S.; Von Allmen, P.; Carry, B.; Teyssier, D.; Marston, A.; Müller, T.; Crovisier, J.; Barucci, M. A.; Moreno, R. (23 Januarie 2014). "Localized sources of water vapour on the dwarf planet (1) Ceres". Nature. 505 (7484): 525–527. Bibcode:2014Natur.505..525K. doi:10.1038/nature12918. ISSN 0028-0836. PMID 24451541.
  50. ↑ A'Hearn, Michael F.; Feldman, Paul D. (1992). "Water vaporization on Ceres". Icarus. 98 (1): 54–60. Bibcode:1992Icar...98...54A. doi:10.1016/0019-1035(92)90206-M.
  51. ↑ O'Neill, Ian (5 Maart 2009). "Life on Ceres: Could the Dwarf Planet be the Root of Panspermia". Universe Today. Besoek op 30 Januarie 2012.
  52. ↑ Catling, David C. (2013). Astrobiology: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press. p. 99. ISBN 0-19-958645-4.
  53. ↑ Is there life on Ceres? Dwarf planet spews water vapor into space. (22 Januarie 2014)
  54. ↑ Ponnamperuma, Cyril; Molton, Peter (Januarie 1973). "The prospect of life on Jupiter". Space Life Sciences. 4 (1): 32–44. Bibcode:1973SLSci...4...32P. doi:10.1007/BF02626340.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  55. ↑ Irwin, Louis Neal; Schulze-Makuch, Dirk (Junie 2001). "Assessing the Plausibility of Life on Other Worlds". Astrobiology. 1 (2): 143–160. Bibcode:2001AsBio...1..143I. doi:10.1089/153110701753198918. PMID 12467118.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  56. ↑ "Possibility of Life on Europa" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 11 Januarie 2014. Besoek op 24 September 2014.
  57. ↑ Nancy Atkinson (2009). "Europa Capable of Supporting Life, Scientist Says". Universe Today. Besoek op 18 Augustus 2011.
  58. ↑ Phil Plait, "Huge lakes of water may exist under Europa's ice" Geargiveer 9 April 2012 op Wayback Machine, "Bad Astronomy Blog"
  59. ↑ "Scientists Find Evidence for "Great Lake" on Europa and Potential New Habitat for Life"
  60. ↑ 60,0 60,1 Cook, Jia-Rui c. (11 Desember 2013). "Clay-Like Minerals Found on Icy Crust of Europa". Nasa (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Januarie 2020. Besoek op 11 Desember 2013.
  61. ↑ SPACE.com – Scientists Reconsider Habitability of Saturn's Moon
  62. ↑ SPACE.com – Lakes Found on Saturn's Moon Titan
  63. ↑ "Lakes on Titan, Full-Res: PIA08630" (in Engels). 24 Julie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Junie 2008. Besoek op 24 September 2014.
  64. ↑ "What is Consuming Hydrogen and Acetylene on Titan?". NASA/JPL. 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Oktober 2012. Besoek op 6 Junie 2010.
  65. ↑ Darrell F. Strobel (2010). "Molecular hydrogen in Titan's atmosphere: Implications of the measured tropospheric and thermospheric mole fractions". Icarus. 208 (2): 878. Bibcode:2010Icar..208..878S. doi:10.1016/j.icarus.2010.03.003.
  66. ↑ McKay, C. P.; Smith, H. D. (2005). "Possibilities for methanogenic life in liquid methane on the surface of Titan". Icarus. 178 (1): 274–276. Bibcode:2005Icar..178..274M. doi:10.1016/j.icarus.2005.05.018.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  67. ↑ "Top 10 Places To Find Alien Life: Discovery News" (in Engels). News.discovery.com. 8 Junie 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Oktober 2012. Besoek op 13 Junie 2012.
  68. ↑ Hoyle, Fred, Evolution from Space, Omni Lecture, Royal Institution, Londen, 12 Januarie 1982; Evolution from Space (1982) pp. 27–28 ISBN 0-89490-083-8; Evolution from Space: A Theory of Cosmic Creationism (1984) ISBN 0-671-49263-2
  69. ↑ "Outer Planet Flagship Mission", "Jet Propulsion Laboratory"
  70. ↑ "New approach for L-class mission candidates", "ESA"
  71. ↑ Webster, Guy; Brown, Dwayne (22 Julie 2011). "NASA's Next Mars Rover To Land At Gale Crater" (in Engels). NASA JPL. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Junie 2012. Besoek op 22 Julie 2011.
  72. ↑ Chow, Dennis (22 Julie 2011). "NASA's Next Mars Rover to Land at Huge Gale Crater" (in Engels). Space.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Oktober 2019. Besoek op 22 Julie 2011.
  73. ↑ Hoover, Rachel (21 Februarie 2014). "Need to Track Organic Nano-Particles Across the Universe? NASA's Got an App for That". Nasa (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Mei 2020. Besoek op 22 Februarie 2014.
  74. ↑ "The Search for Extraterrestrial Intelligence (SETI) in the Optical Spectrum" (in Engels). The Columbus Optical SETI Observatory. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Oktober 2019. Besoek op 24 September 2014.
  75. ↑ Ray Villard, "Super-Civilizations Might Live Off Black Holes" Geargiveer 13 November 2012 op Wayback Machine, "Discovery News"
  76. ↑ "Discovery of OGLE 2005-BLG-390Lb, the first cool rocky/icy exoplanet". IAP.fr (in Engels). 25 Januarie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Januarie 2019.
  77. ↑ SPACE.com – Major Discovery: New Planet Could Harbor Water and Life
  78. ↑ 1997AJ 113.1445W Page 1445
  79. ↑ Than, Ker (18 Junie 2007). "Hopes dim for life on distant planet". USA Today (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 April 2010. Besoek op 2 Mei 2010.
  80. ↑ View all 26 comments Leave a comment (18 Mei 2011). "Scientists ID 'Habitable' Exoplanet — New model suggests Gliese 581D a likely candidate for life" (in Engels). Newser.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 April 2020. Besoek op 13 Junie 2012.
  81. ↑ "Kepler 22-b: Earth-like planet confirmed" (in Engels). BBC. 5 Desember 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Mei 2020. Besoek op 5 Desember 2011.
  82. ↑ "NASA's Kepler Confirms Its First Planet In Habitable Zone". Nasa-nuusvrystelling (in Engels). 5 Desember 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Mei 2012.
  83. ↑ Schneider, J. "Interactive Extra-solar Planets Catalog". The Extrasolar Planets Encyclopedia. Besoek op 1 Oktober 2024.
  84. ↑ Wall, Mike (4 April 2012). "NASA Extends Planet-Hunting Kepler Mission Through 2016". Space.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 April 2020.
  85. ↑ "Kepler: A Search for Habitable Planets" Geargiveer 19 Februarie 2013 op Wayback Machine, "NASA Ames Research Center"
  86. ↑ Jack Cohen en Ian Stewart (2002). Evolving the Alien. John Wiley and Sons, Inc., Hoboken, NJ. Hoofstuk 6, What does a Martian look like?
  87. ↑ Alexander, Amir. "The Search for Extraterrestrial Intelligence: A Short History — Part 7: The Birth of the Drake Equation" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Maart 2012.
  88. ↑ Boyd, Padi. "The Drake Equation". Imagine the Universe (in Engels). NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Augustus 2014. Besoek op 5 Februarie 2008. Frank Drake's own current estimate puts the number of communicating civilizations in the galaxy at 10,000
  89. ↑ Marcy, G.; Butler, R.; Fischer, D. (2005). "Observed Properties of Exoplanets: Masses, Orbits and Metallicities". Progress of Theoretical Physics Supplement. 158: 24–42. arXiv:astro-ph/0505003. Bibcode:2005PThPS.158...24M. doi:10.1143/PTPS.158.24. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Oktober 2008. Besoek op 24 September 2014.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  90. ↑ Vinn, O (2014). "Potential incompatibility of inherited behavior patterns with civilization". PublishResearch: 1–3. Besoek op 5 Maart 2014.
  91. ↑ Who discovered that the Sun was a Star? Stanford Solar Center.
  92. ↑ "Star Struck, a letter to a Rabbi" (in Engels). ohr.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 April 2020.
  93. ↑ Kaplan, Rabbi Aryeh. "Extraterrestrial life" (in Engels). torah.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Maart 2016. Besoek op 25 September 2014.
  94. ↑ "Giordano Bruno: On the Infinite Universe and Worlds (De l'Infinito Universo et Mondi) Introductory Epistle: Argument of the Third Dialogue". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Oktober 2014. Besoek op 25 September 2014.
  95. ↑ Is Mars habitable? A critical examination of Professor Percival Lowell's book "Mars and its canals.", ’n ander verduideliking, deur Alfred Russel Wallace, F.R.S., etc. Londen, Macmillan and co., 1907.
  96. ↑ Chambers, Paul (1999). Life on Mars; The Complete Story. London: Blandford. ISBN 0-7137-2747-0.
  97. ↑ Crichton, Michael (17 Januarie 2003). "Aliens Cause Global Warming" (in Engels). crichton-official.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Junie 2007.
  98. ↑ Amazon.com: Rare Earth: Why Complex Life is Uncommon in the Universe: Books: Peter Ward, Donald Brownlee
  99. ↑ "Hawking warns over alien beings". BBC News (in Engels). 25 April 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 April 2020. Besoek op 2 Mei 2010.
  100. ↑ Baum, Seth; Haqq-Misra, Jacob; Domagal-Goldman, Shawn. "Would Contact with Extraterrestrials Benefit or Harm Humanity? A Scenario Analysis", Acta Astronautica, 2011, 68 (11-12):2014-2129, 22 April 2011, URL besoek op 18 Augustus 2011.
  101. ↑ Chang, Kenneth (17 April 2014). "Scientists Find an 'Earth Twin', or Maybe a Cousin". New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019.

Verdere leesstof

[wysig | wysig bron]
  • Baird, John C. (1987). The Inner Limits of Outer Space: A Psychologist Critiques Our Efforts to Communicate With Extraterrestrial Beings. Hannover: University Press of New England. ISBN 0-87451-406-1.
  • Cohen, Jack; Stewart, Ian (2002). Evolving the Alien: The Science of Extraterrestrial Life. Ebury Press. ISBN 0-09-187927-2.
  • Crowe, Michael J. (1986). The Extraterrestrial Life Debate, 1750–1900. Cambridge. ISBN 0-521-26305-0.
  • Crowe, Michael J. (2008). The extraterrestrial life debate Antiquity to 1915: A Source Book. University of Notre Dame Press. ISBN 0-268-02368-9.
  • Dick, Steven J. (1984). Plurality of Worlds: The Extraterrestrial Life Debate from Democratis to Kant. Cambridge.
  • Dick, Steven J. (1996). The Biological Universe: The Twentieth Century Extraterrestrial Life Debate and the Limits of Science. Cambridge. ISBN 0-521-34326-7.
  • Dick, Steven J. (2001). Life on Other Worlds: The 20th Century Extraterrestrial Life Debate. Cambridge. ISBN 0-521-79912-0.
  • Goldsmith, Donald (1997). The Hunt for Life on Mars. New York: A Dutton Book. ISBN 0-525-94336-6.
  • Lemnick, Michael T. (1998). Other Worlds: The Search for Life in the Universe. New York: A Touchstone Book.
  • Sagan, Carl; Shklovskii, I. S. (1966). Intelligent Life in the Universe. Random House.
  • Sagan, Carl (1973). Communication with Extraterrestrial Intelligence. MIT Press. ISBN 0-262-19106-7.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Buiteaardse_lewe&oldid=2716766"