Midsomerfees

Die term Midsomerfees verwys na die feestelikhede wat orals in Europa, veral in die Nordiese lande (Denemarke, Finland, Noorweë en Swede), maar daarnaas ook in Estland, Letland en Litaue, Ierland, Cornwall, Frankryk, Italië, Malta, Portugal, Spanje, Kanada, die Verenigde State, Puerto Rico en selfs Brasilië, 'n land van die Suidelike Halfrond) op 24 Junie, die dag van die somer-sonstilstand in die Noordelike Halfrond, en op die voorafgaande aand plaasvind. In die Nordiese lande word die nagte tydens hierdie seisoen nouliks donker en staan derhalwe ook as "Wit Nagte" bekend.

Midsomerfeesviering met Måjstangen op die eiland Möja in die Stockholm-argipel

Die tradisionele feesvuur in die Bergense stadsbuurt Laksevåg
Foto: Nina Aldin Thune

'n Deense *Sankt Hans*-feesvuur met simboliese hekseverbranding

Roemeense Midsomerfeesvierings met dansende meisies in *Sânziene*- of elwe-kostuums

Die Europese Midsomerfees met sy feestelikhede en tradisies het sy oorsprong in die Voor-Christelike tydperk, maar het as fees ter ere van Sint Johannes die Doper later ook 'n oppervlakkige Christelike karakter gekry. Volgens die Juliaanse kalender het die somer-sonstilstand op 24 Junie plaasgevind – die datum waarop die kerk die fees van Johannes die Doper gevier het. Die sterrekundige somer-sonstilstand vind in Sentraal-Europa egter op 21 (in buitengewone gevalle op 20) Junie plaas, die langste dag van die jaar.

Nieuheidense en ander groepe verwys na die fees ook as Litha, 'n term wat uit die Angel-Saksiese teoloog en geskiedskrywer Beda Venerabilis se werk De temporum ratione afgelei is. Beda het die Angel-Saksiese name vir die maande, wat min of meer met Junie en Julie ooreenkom, as "se Ærra Liþa" en "se Æfterra Liþa" gegee (letterlik "die vroeë Litha-maand" en "die latere Litha-maand"), met 'n skrikkelmaand ("Liþa") ná Æfterra Liþa in skrikkeljare. Die vuurfees of Lith-Somerstilstand is 'n tradisionele fees vir talle Heidense religies.

Feesvierings in verskeie lande

Finland: Juhannus

Die Finne vier Juhannus steeds op die Saterdag wat tussen 20 en 26 Junie val. Ondanks die Christelike naam is sowel die oorsprong as die tradisies wat vandag nog gehandhaaf word, lankal oorgelewer. Juhannus is vroeër elke jaar op 24 Junie gevier, maar sedert 1955 geld die huidige reël, waarvolgens die fees altyd op die naweek val.

Nes Jaanipäev in Estland is Juhannus in Finland die Midsomerfees, die belangrikste vakansiedag in dié land na Kersfees.

Swede: Midsommar

Midsommar is die tweede belangrikste fees in Swede ná Kersfees, en die meeste Swede vier die Midsomerfees saam met hul familie, vriende en bure. Volgens 'n wet uit die jaar 1953 word Midsommar steeds op die Vrydag gevier wat naaste aan die kortste dag van die jaar lê.^[1] Hierdie Vrydag word midsommarafton (Midsomeraand) en die Saterdag, wat daarop volg, midsommardag (Midsomerdag) genoem. Alhoewel die Vrydag geen openbare vakansiedag is nie, is die meeste winkels op hierdie dag gesluit. Die bewoners van die groot stede kuier gewoonlik op die platteland om fees te vier. Op Midsomeraand bly die Sweedse vlag in teenstelling met ander dae, wanneer dit teen sononder of voor 20:30 uur gestryk word, dwarsdeur die nag gehys.

Die Midsomerfees het in Swede – anders as in buurlande – nooit 'n Christelike karakter gekry nie. Op Midsomeraand word 'n feestelik versierde paal, die sogenaamde majstången of midsommarstången, opgerig (die naam is afgelei van die ouderwetse werkwoord maja wat letterlik "met blomme versier" beteken). Hierdie tradisie is in die 14de of 15de eeu uit Duitsland oorgeneem en het sy oorsprong in die Meibome wat daar in Mei tydens lentefeeste opgerig is. Baie streke en dorpe het hul eie tradisie van majstången sodat die pale duidelik van mekaar kan verskil. Nadat die paal met blare en blomme versier en opgerig is, word daar rondom die majstången gedans. Die kleredrag van feesgangers weerspieël die feestelike atmosfer van Midsomer, en dikwels is mense ook in tradisionele kleredrag geklee. Vroue en meisies gee voorkeur aan wit rokke of blomversierde kostuums. Ook kranse, wat van blomme of takkies van berkebome gevleg is, word soms gedra.

Midsomer is die tydstip wanneer in Swede die eerste vroeë aartappels geniet word. Hulle word saam met haring, suurroom, bieslook (sprietuie), knäckebrood en kaas bedien. Tradisionele dranke is schnaps en öl (bier), terwyl vars Sweedse aarbeie met slagroom as nagereg bedien word.

Noorweë: Sankthans

Die Midsomerfees word in Noorweë Sankthans, Sankt Hans of Jonsok genoem. Die naam is afgelei van St. Hans, die Deense benaming vir Johannes die Doper as beskermheilige. Daarnaas word die Oud-Noorse term jónsvaka ook nog gebruik. 23 Junie, die dag voor Sankt Hans, staan as Sankthansaften bekend. Veral hierdie dag word in Noorweë as 'n somerfees gevier, en in sommige stede vind buitemuurse baldanse plaas.

Die meeste streke het hul eie tradisie van feesvierings. Op die landtong Slinningsodden buite Ålesund word 'n 20 meter hoë feesvuur (Slinningsbålet) aangesteek wat jaarliks honderde toeskouers lok. In Laksevåg (Bergen) word tradisioneel ou vate versamel en op 'n hoë toring opgestapel en vasgespyker. Hierdie toring, wat al hoogtes van dertig meter bereik het, word in die nag voor Sankthans afgebrand.

In Flekkefjord het jongmense al sedert die 19de eeu 'n ou roeiboot na die land toe getrek, met brandbare materiaal gevul, aan die brand gesteek en deur die stad gedra. Deesdae word 'n boot, wat in die middel van die fjord geanker lê, vir die ritueel gebruik.

Groot feesvierings met onder meer baldanse langs die see word ook in die Oslofjord-omgewing en in Sørland gehou. Nogtans het sommige stede weens die brandgevaar 'n verbod op tradisionele Sankthans-feesvierings met feesvure geplaas. In gunstige weersomstandighede word daar nogtans oral in die land gebraai en 'n klein koffiebaldans georganiseer. Tradisionele geregte, wat op Sankthans-aand geniet word, is rømmegrøt (roompap) en Noorse aarbeie.^[2]

Denemarke: Sankt Hans

Net soos in Noorweë word ook in Denemarke saans op 23 Junie (Deens: Sankt Hans aften) feesvure (Sankt Hans bål) aangesteek. Die Deense feesvierings sluit die verbranding van 'n strooiheks en die sing van volksliedere (veral Holger Drachmann se Midsomervise) in. Hierdie ritueel is in die laat 19de eeu uit Duitsland oorgeneem en is 'n simboliese uitdrywing van bose geeste. Gewoonlik hou 'n bekende politikus of kunstenaar 'n kort toespraak (Deens: båltale) voordat die feesvuur aangesteek word. Die meeste feesvierings word op die strande langs die Noord- en Oosseekus gehou. In talle stede en dorpe word daarnaas optogte met fakkels of lanterns gehou.^[3]

Litaue: Joninės

Die Litause Midsomerfees (Litaus: Joninės of "Sint-Jansfees") het sy oorsprong in voor-Christelike tradisies en word saans op 23 Junie en in die nag voor 24 Junie gevier. Die heidense fees het as Rasos of Kupolės bekend gestaan en is tradisioneel op die dag van die somersonstilstand gevier. Volgens ou legendes kan wouddiere en voëls in hierdie nag praat. 24 Junie is 'n openbare vakansiedag en die gewildste nasionale feesdag in Litaue.

Die Rooms-Katolieke kerk het 'n Christelike karakter aan die heidense fees gegee wat nou ter ere van Sint Jan gevier word. Musiek en dans speel 'n sentrale rol by die feesvierings (waarvan die belangrikstes rondom die historiese heuwels van Kernavė en in die kusstede Palanga en Klaipėda plaasvind), en saans dans mense rondom die groot Sint-Jansvuur.

Letland: Jāņi

'n Posseël uit die tydperk van die Sowjet-besetting beeld 'n līgo-toneel uit

In Letland word op Jāņi tradisioneel karwy-kaas bedien

In Letland word Jāņi tussen 23 en 24 Junie as die gewildste fees gevier. Albei dae is openbare vakansiedae in Letland.

Die Letlandse mitologie skryf aan alle grasse en blomme, wat op die dag voor Midsomer versamel word, besondere geneeskrag vir mense en diere toe. Hulle word in kranse gevleg en in ruikers gerangskik. Letse vroue versier hulself tradisioneel met blommeruikers, terwyl mans eikeloofkranse dra. Daarnaas word ook deure en poorte, bepaalde kamers en stalle, maar ook diere met hierdie Sint-Jansgrasse (Lets jāņu zāles) versier wat die vorm van 'n eier en sodoende die "oorsprong van die lewe" naboots. Hulle weerspieël die natuur se vrugbaarheid.

Van oudtyd het Letlandse huisvroue vir die Midsomerfees karwy-kaas berei, terwyl hul eggenote bier gebrou het. Deesdae word die bier egter gekoop. Deurdat hulle kaas en bier aanbied en sing en dans, deel alle "Sint-Janskinders" (Lets jāņu bērns) in die seëninge van die natuur en godhede en is gaste by die huwelik tussen die hemelsvader Dievs en Mara (Moeder Aarde).

'n Ander besondere tradisie is līgo-gesange – dainas met 'n kenmerkende herhalende līgo, līgo-refrein wat ter geleentheid van die Midsomerfees gesing word. Volgens ou oorlewerings is die woord līgo deur die god Jānis na die Aarde gebring om die velde en akkers te seën en ryk oeste te verseker.

Daar is ook duisende liedjies waarin Saule (die Son), Jānis (wat dikwels ook die Seun van God genoem word) asook Jāņu māte en Jāņu tēvs (Sint-Jansmoeder en Sint-Jansvader, die here des huises van elke plaas) besing word. Jāņa bērni, die Sint-Janskinders wat hulself met kranse en gras versier het, begin hul feestelike optog van plaas tot plaas en vra met hul gesang na die tradisionele Midsomerfees-kos (kaas en bier) en wens die plaasbewoners geluk, seën en vrugbaarheid toe.

Die Sint-Jansfees bereik sy hoogtepunt met die Sint-Jansvure wat voor sononder aangesteek en tot sonop aan die brand gehou word. In landelike gebiede word die Sint-Jansvuur op 'n heuwel aangesteek waarby spesiale teervate op 'n paal, wawiele wat in teer gedompel en met strooi omwikkel is of spesiale fakkels gebruik word. Aan die Sint-Jansvuur word 'n reinigende krag toegeskryf, en dit bevorder volgens oorlewering ook gesondheid en vrugbaarheid. So ook verdryf die vuur, sodra dit velde, akkers, huise, mense en diere verlig, alle kwaad.

Langs die kus word die Sint-Jansvuur meestal reg op die strand aangesteek. Hiervoor word alle brandbare materiaal versamel wat in die loop van die tyd op die strand uitgespoel het, soos ou bome wat deur natuurkragte ontwortel is. Dit word sodoende na die "ewige kringloop" van aarde, water, vuur en lug teruggebring.

Estland: Jaanilaupäev

Die Estlanders se Midsomerfees (Jaanipäev) word op 24 Junie gevier; die viering begin egter op die aand van 23 Junie (Jaanilaupäev) en gaan voort tot in die vroeë oggend van die volgende dag. Dit is nog voor Kersfees die belangrikste fees in die land, wat – indien moontlik – op die platteland deurgebring word, waarvolgens die stede in hierdie tyd amper verlate is. 'n Tradisionele Estlandse Midsomerviering sluit in 'n vuurput wat die heelnag nie uitgedoof word nie. Volgens ou tradisies word ongebruikte bote dikwels op die eilande verbrand.

Pole, Slowakye, Silesië: Sobotka

In Pole word Midsomer algemeen as Noc świętojańska ("Sint-Johannes-nag") ter geleentheid van die Fees van Sint Johannes die Doper op 23 en 24 Junie gevier. Na die fees word ook kort as Sobotka verwys. Soortgelyke feesvieringe vind in Slowakye, Silesië en in die Karpateboog plaas. In Oos-Pole (Masowië en Podlachië) staan die fees as Kupała of Kupało bekend.